Na każdym etapie Waszej i mojej pracy zawodowej możemy spotkać się z osobą, rodziną dotkniętą przemocą. Najnowsze statystyki Biura Prewencji KGP podają liczby 75 761 ofiar przemocy w roku 2021, w tym 55 112 kobiet, 9 520 mężczyzn, 11 129 dzieci. Pisząc artykuł, mam na celu dostarczenie Wam informacji o procedurze postępowania w przypadku podejrzenia stosowania przemocy.

Często już w trakcie studiów mówicie, że mieliście kontakt z pacjentem dotkniętym przemocą w rodzinie.

Co zrobić? Co powiedzieć? Gdzie pokierować pacjenta? Jakie są Wasze obowiązki? Jak zadbać o siebie i o pacjenta?

Podejrzenie stosowania przemocy – podstawa prawna

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 roku w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”:

§ 14.1 W ramach procedury przedstawiciel ochrony zdrowia każdorazowo udziela osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, informacji o możliwościach uzyskania pomocy i wsparcia oraz o uprawnieniu do uzyskania bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego o ustaleniu przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie.
§ 14.3 Przedstawicielem ochrony zdrowia uprawnionym do działań jest osoba wykonująca zawód medyczny, w tym lekarz, pielęgniarka, położna i ratownik medyczny.

Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się, opierając się na procedurze „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.

Celowo zwracam Waszą uwagę na słowa „podejrzenie”, „osoba wykonująca zawód medyczny” i „nie wymaga zgody”. Są to słowa-klucze.
Wykonujecie zawód medyczny, zatem zgodnie z rozporządzeniem macie prawny obowiązek, aby reagować.
Wystarczy Wasze podejrzenie stosowania przemocy, żeby założyć niebieską kartę. Nie macie obowiązku weryfikowania prawdziwości podejrzenia – dzieje się to w kolejnym kroku procedury i jest dokonywane przez interdyscyplinarny zespół pracujący z Policją i MOPR-em (schemat procedury w materiałach).

Waszym zadaniem jest wywiad z pacjentem,
badanie mające na celu sprawdzenie obrażeń, ewentualnie skierowanie na badania,
założenie Niebieskiej Karty, poinformowanie o możliwościach pomocy.

Podejrzenie stosowania przemocy – procedura

Co równie ważne, nie potrzebujecie zgody pacjenta, żeby założyć Niebieską Kartę i uruchomić procedurę.

W takiej sytuacji pewnie nie będziecie w stanie uzupełnić wszystkich punktów NK. To nie jest najważniejsze. Najważniejsze, żeby zacząć działać! Uruchomić procedurę, zabezpieczyć pacjenta.

Celem uruchomienia procedury wypełniacie część A Niebieskiej Karty (wzór w Rozporządzeniu, w materiałach do artykułu).
Jeśli z jakiegoś powodu (brak odpowiedzi, brak współpracy, zgody pacjenta, nieobecność sprawcy itp.) nie jesteście w stanie uzupełnić karty, w danym punkcie notujecie „nie dotyczy”, „brak”, lub skreślacie dany punkt.
W punkcie XXI NK możecie dodać notatkę o braku zgody pacjenta lub ograniczonej współpracy.
Uzupełnioną NK dostarczacie w ciągu 7 dni na Policję (jeśli poszkodowani są dorośli) lub do MOPR-u (poszkodowane także dzieci) odpowiadającym miejscu zamieszkania pacjenta. Jeśli macie kontakt z pacjentem, który przyjechał z daleka, NK możecie wysłać z potwierdzeniem odbioru za pośrednictwem Poczty lub możecie spróbować porozmawiać z pracownikiem najbliższego MOPR-u lub Policji i ustalić przekazanie (wewnętrzne) dokumentu.
Zdarza się, że pacjenci wchodzą do gabinetu i od razu informują, że są ofiarą przemocy – z moich obserwacji i doświadczenia wynika, że częściej nie mówią o tym wprost.

Ważna jest Wasza otwartość, delikatność, profesjonalizm oraz zapewnienie poufności, żeby pacjent poczuł się bezpiecznie, przerwał cykl przemocy i zaczął dbać o bezpieczeństwo swoje i bliskich.

Podejrzenie stosowania przemocy – co robić?

Procedura działania w przypadku podejrzenia stosowania przemocy:

  1. Wstępna diagnoza sytuacji obejmująca wywiad, badanie, sprawdzenie obrażeń, weryfikację, czy np. ślady na ciele są spowodowane urazami przypadkowymi lub nieprzypadkowymi, sprawdzanie spójności wywiadu z obrażeniami. Jeśli ofiara przyszła z potencjalnym sprawcą, nie przeprowadzacie badania w jej obecności, wypraszacie ją z gabinetu; jeśli ofiarą jest dziecko, dzwońcie pod 112, dziecko musi trafić do szpitala, przejść dokładniejsze badanie niż np. w POZ i stamtąd trafić do placówek pomocowych (samo, jeśli oboje rodzice są sprawcami albo z rodzicem, który także może być ofiarą). W takiej sytuacji NK zakłada lekarz SOR.
  2. Udzielenie kompleksowych informacji o możliwościach uzyskania pomocy i wsparcia. Możecie wydrukować część B NK (Formularz NK w Rozporządzeniu w materiałach) i razem z pacjentem omówić zawarte w niej treści. W części B NK pacjent znajdzie najważniejsze informacje dotyczące definicji przemocy, praw, instytucji i organizacji pomocowych. Karta zawiera także tabele z danymi lokalnych placówek pomocowych. Zachęcam Was do poświęcenia wolnej chwili i wypełnienia tabeli. Przygotujecie w ten sposób kartę, która będzie ogromnym wsparciem dla pacjenta, który często nie wie, gdzie szukać pomocy, jest w szoku, żył w poczuciu zagrożenia zdrowia i życia.
  3. Badanie lekarskie w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z przemocą w rodzinie oraz wydanie bezpłatnego zaświadczenia w tym przedmiocie. Możecie wydać pacjentowi kartę skróconej obdukcji z krótkim i rzeczowym opisem obrażeń. Karta będzie dodatkowym dokumentem dowodowym.
  4. Wykonanie czynności związanych z diagnostyką oraz koniecznością terapii pacjenta. Rozpoczęcie leczenia, skierowanie na dodatkowe badania.
  5. Przekazanie NK na Policję lub do MOPR-u w terminie maksymalnie 7 dni od daty założenia.

 

Myślę, że dla Waszego poczucia bezpieczeństwa ważna będzie także informacja o ochronie tożsamości osoby zgłaszającej i zakładającej NK. Na żadnym etapie procedury nie spotykacie się ze sprawcą, ofiara także zapraszana jest na spotkanie bez ryzyka takiej konfrontacji. Wasze zadanie kończy się wraz z przekazaniem NK (część A) na Policję lub do MOPR-u i NK (cz. B) pacjentowi w gabinecie. Warto umówić się z pacjentem na wizytę kontrolną, np. za tydzień albo za 2 tygodnie celem zaopiekowania Pacjenta i kontrolowania stanu zdrowia somatycznego i psychicznego.

Kluczowe jest szybkie reagowanie w sytuacji podejrzenia stosowania przemocy. Nie potrzebujecie mieć pewności. Ważne, żebyście pamiętali i informowali pacjentów, że przemoc nie jest jednorazowym aktem i eskaluje wraz z jej kolejnymi epizodami. Kluczowe jest szybkie przerwanie cyklu przemocowego, przerwanie izolacji ofiary i rozpoczęcie działań mających na celu zapewnienia bezpieczeństwa ofierze i bliskim.

Artykuł nie wyczerpuje tematyki profilaktyki przemocy w rodzinie. W kolejnych częściach napiszę o rozpoznawaniu różnych form przemocy, mechanizmie błędnego koła przemocy, mitach i stereotypach funkcjonujących w społeczeństwie, konkretnych interwencjach, które możecie zastosować w rozmowie z pacjentem.

Materiały:

O autorze:
mgr Małgorzata Romanowska 
Psycholożka, Psycholożka transportu, Psychoterapeutka indywidualna, par i rodzin w nurcie systemowym, Wykładowczyni w Pracowni Psychologii Klinicznej w Katedrze i Zakładzie Medycyny Rodzinnej UMed w Poznaniu