Wstęp

Słowo “Anatomia” wywodzi się z greckiego anatemnein oznaczającego „rozcinać, rozczłonkowywać”, co mogłoby sugerować, że anatomia ma znaczenie jedynie dla osób planujących karierę w specjalnościach zabiegowych, jednak nic bardziej mylnego! . 

Anatomia stanowi fundament do dalszego zgłębiania innych nauk podstawowych i klinicznych oraz jest podstawą, na której opiera się codzienna praca lekarza. Oczywiście budowa stawu kolanowego i umiejętność wymienienia wszystkich gałęzi tętniczych zaopatrujących jelita nie jest ważna w codziennej praktyce neurochirurga, tak samo jak szczegółowa znajomość anatomii ośrodkowego układu nerwowego nie jest zagadnieniem najbardziej interesującym lekarza ortopedę, jednak na początku studiów rzadko jesteśmy w stanie zdecydować czym będziemy zajmować się w przyszłości. A może zostaniemy właśnie chirurgiem, albo radiologiem? Nauka anatomii może pozwolić nam rozwinąć zainteresowanie w kierunku danej dziedziny medycyny, a niezależnie od ostatecznie wybranej specjalności, część anatomii na pewno znajdzie zastosowanie w naszej przyszłej pracy. Wiedza anatomiczna umożliwia poprawne wykonanie badania fizykalnego, jest niezbędna do interpretacji badań obrazowych oraz pozwala na bezpieczne przeprowadzenie zabiegów diagnostycznych i leczniczych. Jak mawiał prof. Reicher, anatomia może być nauką samodzielną, może też być służebną dla innych dziedzin medycyny. Może więc istnieć bez kliniki, jednak nauki kliniczne bez niej się nie obejdą.

 

Jak anatomia przydaje się w codziennej praktyce lekarskiej?

Pierwszym elementem wizyty u lekarza jest zwykle badanie podmiotowe (wywiad). Znajomość anatomii jest niezbędna do właściwej interpretacji danych przekazanych przez pacjenta i wstępnej diagnostyki różnicowej jeszcze przed badaniem fizykalnym. Najczęstszą przyczyną przyjęcia do szpitala jest ból brzucha, a pierwszą rozstrzygającą cechą w jego diagnostyce jest lokalizacja. Pacjent zgłasza się do lekarza i mówi, że boli go brzuch. To my musimy zapytać o to gdzie boli, jaki jest charakter bólu, inne jego cechy oraz objawy towarzyszące. Oczywiście wiele na temat różnicowania przyczyn bólu brzucha dowiemy się na zajęciach klinicznych, jednak bez znajomości anatomii trudności będzie sprawiać nam już sama interpretacja znaczenia lokalizacji bólu. Dzięki anatomii wiemy, że ból w prawym dolnym kwadrancie jamy brzusznej prawdopodobnie będzie związany z zapaleniem wyrostka robaczkowego lub chorobami jajnika, a ból zlokalizowany nieco wyżej, po lewej stronie raczej z urazem śledziony lub kolką nerkową. 

 

Każde badanie przedmiotowe, niezależnie czy jest to badanie układu ruchu, palpacyjne jamy brzusznej, czy neurologiczne opiera na znajomości anatomii. Wykorzystujemy ją nawet w trakcie najbardziej podstawowych elementów badania lekarskiego: ocena tętna wymaga znajomości przebiegu naczyń krwionośnych, do osłuchiwania tonów serca konieczna jest umiejętność liczenia żeber i przestrzeni międzyżebrowych, a odnalezienie i zbadanie powiększonych węzłów chłonnych wymaga znajomości ich topografii. Z kolei wiedza na temat spływu chłonki umożliwia przewidywanie regionalnego przerzutowania nowotworów złośliwych poszczególnych narządów do określonych grup węzłów chłonnych.

 

Wiedza na temat budowy ciała człowieka jest niezbędna również do bezpiecznego przeprowadzania inwazyjnych zabiegów diagnostycznych. Znajomość stosunków anatomicznych wykorzystywana jest w trakcie cewnikowania naczyń krwionośnych, wykonywania nakłucia lędźwiowego, czy punkcji jamy opłucnej. Z anatomii dowiadujemy się, że tętnica udowa leży bocznie od żyły, co ma znaczenie przy pobieraniu krwi tętniczej do gazometrii. Jest to zabieg wykonywany praktycznie przez każdego lekarza pracującego w szpitalu, niezależnie od specjalności. Miejsce nakłucia lędźwiowego wyznaczamy między wyrostkami kolczystymi kręgów L4 i L5 lub L3 i L4. Przy nakłuciu jamy opłucnowej igłę prowadzimy po górnym brzegu żebra, ponieważ wiemy, że wzdłuż jego dolnego brzegu biegnie pęczek naczyniowo-nerwowy – dzięki temu unikamy uszkodzenia tętnicy międzyżebrowej. 

W praktyce klinicznej wiedza anatomiczna można przydać się w diagnostyce nietypowych przypadków. Jeden z wpisów na kursie Twój Dyżur dotyczy pacjentki z silnym, nieurazowym bólem kończyny dolnej oraz drobną, dobrze ograniczoną pęcherzykowo-grudkową wysypką. Wdrożono leki przeciwzapalne (NLPZ) doustnie i miejscowo, wykonano RTG stawu biodrowego i kolanowego. Postawiono rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów, zalecono kontynuację stosowania NLPZ, a wysypkę uznano za alergię na stosowany w żelu diklofenak. Nie zwrócono jednak uwagi, że rozmieszczenie wysypki dobrze korelowało z dermatomem L3 drogą gałęzi skórnych nerwu udowego. Objawy nie ustępowały, więc pacjentka dalej szukała pomocy. Następny lekarz, do którego zgłosiła się pacjentka, postawił rozpoznanie półpaśca o nietypowej lokalizacji i bólu neuropatycznego. Do wysunięcia takiej diagnozy, oprócz wiedzy o samej chorobie i jej objawach, wymagana była jednak znajomość rozmieszczenia dermatomów – obszarów skóry zaopatrywanych przez pojedyncze nerwy rdzeniowe.

 

Czy anatomia przyda mi się nawet jeśli nie zostanę radiologiem?

Jak najbardziej! Znajomość anatomii nie tylko ułatwia, ale wręcz umożliwia wykonanie i interpretację badań obrazowych. Często w praktyce spotykamy się z koniecznością wykonania np. badania ultrasonograficznego samodzielnie bez pomocy lekarza radiologa. Przykładem może być USG w protokole FAST, wykonywane u pacjentów po urazach w celu poszukiwania oznak krwawienia. Dzięki podstawom anatomicznym wiemy, że gdy pacjent znajduje się w pozycji leżącej, płyn (wolna krew) gromadzi się w najniżej położonych anatomicznie przestrzeniach jam ciała. Dlatego będziemy go szukać w znanych z anatomii: jamie Douglasa (za pęcherzem moczowym u mężczyzn lub macicą u kobiet), zachyłku Morisona (między tylną krawędzią wątroby, a nerką) oraz zachyłku Kollera (między tylną krawędzią śledziony, a nerką). Większość lekarzy na początku swojej kariery podejmuje pracę w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, gdzie w sezonie infekcyjnym pojawia się duża liczba pacjentów z infekcjami dróg oddechowych. Przydaje się wówczas umiejętność samodzielnej analizy radiogramów klatki piersiowej.

Jeśli wykonujemy sami USG i rozpoznamy zmianę w wątrobie, będziemy musieli opisać dokładnie w którym płacie i segmencie się ona znajduje, tak aby przy kontrolnym badaniu inny lekarz wiedział czy ma do czynienia z tą samą zmianą i mógł ocenić np. zmianę jej wielkości.
Każde badanie powinno zostać przeprowadzone w sposób zrozumiały dla pacjenta, a więc wymaga wytłumaczenia podstaw anatomicznych obszaru, którego dotyczy. Nawet jeśli mamy możliwość interpretacji badania obrazowego wraz z oceną wykonaną przez lekarza radiologa, jego opis będzie dla nas niezrozumiały bez znajomości anatomii. Dlatego również pacjenci, którzy często tej wiedzy nie posiadają, będą oczekiwali od nas wytłumaczenia co oznacza wynik badania, skąd biorą się ich objawy i z czego wynika dalsze postępowanie. 

 

Czy anatomia jest potrzebna żeby dobrze komunikować się z pacjentem?

Mogłoby się wydawać, że nie – w końcu pacjenci nie znają anatomii, więc nie ma co zanudzać ich szczegółami. Jednak właśnie naszym zadaniem jest wytłumaczenie w prostych słowach np. dlaczego ból z tyłu kończyny dolnej może być spowodowany chorobą kręgosłupa. Dzięki wiedzy z zakresu anatomii przypominamy sobie, że to lokalizacja sugerująca ból z korzeni nerwów rdzeniowych na poziomie L5-S1 (często nazywany rwą kulszową), a u pacjenta mogło dojść do przepukliny krążka miedzykręgowego. Możemy odpowiednio pogłębić wywiad, zbadać pacjenta, a po potwierdzeniu diagnozy powiedzieć np. że stan zapalny w okolicy krążka międzykręgowego znajduje się blisko miejsca gdzie rozpoczyna nerw zaopatrujący kończynę, dlatego dolegliwości są w nieco innej lokalizacji niż uszkodzenie. 

 

Komunikację z pacjentem mogą ułatwić modele anatomiczne lub rysunki. Mechanizm i konsekwencje choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa można wytłumaczyć przy pomocy modelu kręgosłupa, schemat serca ułatwi rodzicom zrozumienie wagi wady wrodzonej u ich dziecka, a zakres skomplikowanego zabiegu operacyjnego najlepiej rozrysować i pokazać jakie narządy zostaną usunięte. Pacjent wyedukowany, który rozumie mechanizm i konsekwencje swojej choroby, jest bardziej skłonny zaufać lekarzowi, zmienić swoje nawyki lub podjąć leczenie. Jest to szczególnie widoczne w przypadku wystąpienia powikłań. Pacjent jest mniej skłonny do wysuwania roszczeń, jeśli lekarz przed zabiegiem zrozumiale wytłumaczył mu, że istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań i jakie jest ich znaczenie. Dotyczy to zarówno zabiegów chirurgicznych, jak i endoskopowych oraz wszystkich procedur inwazyjnych.

 

A jak właściwie wygląda wykorzystanie anatomii w praktyce chirurga?

Warunkiem sine qua non przeprowadzenia zabiegu operacyjnego jest wiedza dotycząca anatomii operowanego obszaru. Bez jej znajomości nie jest możliwe bezpieczne wykonanie jakiegokolwiek zabiegu. Znajomość anatomii przy resekcjach odbytnicy pozwala na jej wypreparowanie w beznaczyniowej przestrzeni, z zaoszczędzeniem unerwienia. Przy niewłaściwym preparowaniu może dojść do uszkodzenia nerwów, co było częste w przeszłości, kiedy nie znano jeszcze anatomii tak dobrze. Istotna jest zarówno znajomość typowej anatomii, jak i najczęściej występujących “wariantów normy”. Najpowszechniej wykonywaną operacją jest usunięcie pęcherzyka żółciowego – cholecystektomia. Tętnica pęcherzykowa standardowo (75%) jest gałęzią tętnicy wątrobowej prawej, jednak może odchodzić też od tętnicy krezkowej górnej, a jej przebieg i podział na gałęzie ma różne warianty. Chirurg, który nie wie o możliwości występowania danego wariantu anatomicznego i napotka go w trakcie operacji, może spowodować krwotok. Zatem znajomość topografii regionu operowanego zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia istotnych powikłań.

Umożliwia też wybranie najbardziej optymalnego dostępu chirurgicznego minimalizując inwazyjność zabiegu. Ponadto znajomość anatomii jest ważna również przy kwalifikacji pacjenta do zabiegu operacyjnego – oglądając badania obrazowe oceniamy resekcyjność nowotworów m.in. w oparciu o naciekanie naczyń. Konieczna jest wiedza, które z nich można bezpiecznie przeciąć, a które bezwzględnie należy pozostawić, a naciek na nie decyduje o braku możliwości leczenia operacyjnego.

 

Czy w anatomii już wszystko zostało odkryte?

Medycyna to dynamicznie rozwijająca się dziedzina, w której nowe odkrycia i technologie zmieniają pojmowanie ciała ludzkiego. Wydawałoby się jednak, że czas wielkich odkryć anatomicznych jest już za nami, a szanse na rozwój mają tylko takie dziedziny nauki jak np. biologia molekularna. Jednak nie do końca jest to prawda. Rozwój zaawansowanych technik obrazowania i zwiększenie ich mocy rozdzielczych sprawiają, że dostarczają one coraz bardziej szczegółowych informacji na temat struktur anatomicznych. Niedawnym odkryciem na pograniczu anatomii i histologii jest opisany dekadę temu układ glimfatyczny – układ podobny do limfatycznego i spełniający jego funkcję, ale znajdujący się wyłącznie w mózgu u ssaków. Funkcję chłonki spełnia płyn mózgowo-rdzeniowy. Takie publikacje jasno pokazują, że w anatomii w skali mikro jest jeszcze wiele do odkrycia.

Jak uczyć się anatomii?

Najlepszym sposobem na śledzenie zmian i innowacji w dziedzinie anatomii jest udział w kursach, warsztatach i konferencjach oraz subskrypcja czasopism specjalistycznych. Regularne szkolenia i aktualizacja wiedzy anatomicznej pozwalają oferować najwyższą jakość opieki zdrowotnej, ale również ulepszają komunikację z pacjentem. Im większa wiedza w tej dziedzinie, tym łatwiejsze staje się wyjaśnienie pacjentowi jego stanu zdrowia, procedur terapeutycznych i ich potencjalnego ryzyka. Takie działania budują zaufanie, zwiększają komfort pacjenta i są kluczowe dla zaangażowania chorego w proces leczenia i podejmowanie przez niego świadomych decyzji.

W dzisiejszych czasach nauka anatomii nie musi się ograniczać tylko do literatury. Sporą popularnością, szczególnie u lekarzy radiologów i przedstawicieli specjalizacji zabiegowych, cieszą się multimedialne atlasy anatomiczne 3D takie jak IMAIOS. Zawierają one nie tylko ryciny, rysunki poglądowe i fotografie, ale również opracowane badania obrazowe TK i MR. Uzupełnienie mogą stanowić filmy na platformach edukacyjnych lub YouTube, które najczęściej łączą w sobie zagadnienia z pogranicza anatomii, histologii i fizjologii. Dobrym przykładem tego typu lekcji są wykłady prowadzonego przez dr Najeeba. Niestety większość źródeł zwykle jest anglojęzyczna.

 

W Polsce regularnie odbywają się konferencje anatomiczne, zwykle organizowane przez lub ze współpracą z Polskim Towarzystwem Anatomicznym. Część z nich, tak jak Ogólnopolska Konferencja Dydaktyki Anatomicznej, jest nastawiona przede wszystkim na nauczycieli akademickich, doktorantów i opiekunów kół naukowych. Dla szerszej grupy słuchaczy ciekawą propozycją jest bierny lub czynny udział w Ogólnopolskiej Studenckiej Konferencji Naukowej Odmiany anatomiczne w praktyce klinicznej organizowanej przez Koło Anatomiczne WUM.

 

Dla lekarzy praktyków dostępne są stacjonarne kursy, których celem jest pogłębienie i ugruntowanie wiedzy anatomicznej z danego obszaru. Kurs zwykle składa się, oprócz części teoretycznej, z części praktycznej na tzw. kadawerach, czyli preparatach anatomicznych nieutrwalonych. Najczęściej tematem zajęć jest nauka techniki przeprowadzania konkretnego zabiegu – jako przykłady można wymienić artroskopię stawu kolanowego, blefaroplastykę czy blokady centralne.

Dla studentów kierunków medycznych interesujące alternatywą w stosunku do klasycznych metod nauczania anatomii są kursy e-learningowe. Taki kurs jest dostępny na naszej platformie WNL: 109 lekcji i 250 godzin nauki zapewnia gruntowne przygotowanie teoretyczne z zakresu anatomii i embriologii człowieka. Wszystkie materiały do nauki anatomii są w 100% online. Kurs może pochwalić się największym atlasem anatomicznym (ponad 1000 czytelnych i zrozumiałych ilustracji) w trzech językach: polskim, łacinie i angielskim. Zamknęliśmy wiedzę w przystępnej i kompleksowej formie – merytoryczne slajdy z setkami interaktywnych przypisów oraz zestawy pytań powtórkowych otwartych i zamkniętych zapewniają długotrwałą retencję wiedzy. Dodatkowo czeka na Ciebie zespół opiekunów kursu – lekarzy i wykładowców anatomii, który chętnie odpowie na nurtujące Cię pytania. Szczególną uwagę zwracamy na zrozumienie materiału, co warunkuje jego długotrwałe zapamiętanie. Zapraszamy Cię serdecznie do udziału w kursie! 

 

Kurs z Anatomii

Przygotowanie teoretyczne z zakresu anatomii i embriologii człowieka dla studentów kierunków: lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i fizjoterapii oraz innych kierunków medycznych.

  • Pakiet 20% taniej
Pojedynczo W pakiecie
Pierwszy zakup
6 miesięcy 83 zł m-c
 
499 zł
Płatność jednorazowa za cały wybrany okres.
PAKIET 3 KURSÓW
12 miesięcy 120 zł m-c
 
1449 zł
Pakieta zawiera: Kurs z Anatomii, Kurs z Fizjologii, Kurs z Patofizjologii
Płatność jednorazowa za cały wybrany okres.
Zapisz się
Wykorzystaj kod
Wypróbuj demo

Podsumowanie

Anatomia sięga swoją historią starożytnych cywilizacji i nieprzerwanie od wieków stanowi fundament nauczania i praktykowania medycyny. Jej rola w zrozumieniu innych nauk podstawowych i klinicznych, prowadzeniu trafnej diagnostyki oraz przeprowadzaniu z sukcesem zabiegów chirurgicznych jest niezaprzeczalna. Przydatna staje się również w budowaniu relacji z pacjentem – ułatwia komunikację, niweluje bariery, buduje profesjonalizm lekarza oraz pozwala zdobyć zaufanie chorego. Z tych właśnie względów studentów kierunków medycznych zachęcamy do nauki, a lekarzy i innych pracowników ochrony zdrowia do okresowej aktualizacji zdobytej wiedzy. Wiemy, że wiedza procentuje i z tych względów nasz zespół stworzył kurs z anatomii dostępny na platformie, o którym wspominaliśmy wyżej. 

Cały materiał z anatomii i embriologii znajdziesz w jednym miejscu, wraz z obszerną bazą pytań testowych i otwartych. Ucz się efektywnie, powtarzaj i zapamiętuj na długie lata.

 

Bibliografia: