Podstawowych zasad wystawiania recept, zarówno tych na leki gotowe, jak i recepturowe, uczymy się już na pierwszych latach studiów podczas zajęć z farmakologii. Niestety część z tych informacji przedawnia się w związku z wchodzeniem w życie nowych ustaw i rozporządzeń, a o niektórych zwyczajnie zapominamy do czasu otrzymania dyplomu. Również w mojej głowie często rodziły się wątpliwości związane z takimi zagadnieniami, jak recepta elektroniczna, poziomy odpłatności za leki czy zasady wypisywania recept na darmowe leki dla seniorów.

Właśnie z tego powodu zaczęłam gromadzić informacje, które pomogły mi odpowiedzieć na większość nurtujących mnie pytań. W tym wpisie chciałabym podzielić się z Tobą bazą wiedzy, którą udało mi się w ten sposób skompletować. Artykuł ma na celu znaleźć odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące ogólnych zasad wystawiania recept, a także zmian związanych z wprowadzeniem e-recepty w 2018 roku.

Pierwsza część tekstu koncentruje się na stosowanych do tej pory tradycyjnych receptach papierowych. Warto odświeżyć sobie te wiadomości, ponieważ wiele z nich jest uniwersalnych bez względu na formę, w jakiej wypisywane są leki – czy to na kartce papieru, czy w systemie informatycznym. Ponadto mimo że 8 stycznia 2020 roku korzystanie z e-recept stało się obowiązkowe, to nadal istnieje kilka wyjątków od tej reguły (m.in. recepty pro auctore i pro familiae). Druga część tekstu została w całości poświęcona receptom w formie elektronicznej.

Zawarte w artykule informacje oparte są na źródłach, których spis został umieszczony na końcu tekstu. Są wśród nich zarówno ustawy i rozporządzenia, jak i przydatne strony internetowe zawierające wiele cennych wskazówek. Zachęcam do zapoznania się z nimi wszystkie osoby, które chcą poszerzyć swoją wiedzę na temat recept i szeroko pojętego prawa farmaceutycznego.

Ogólne zasady wystawiania recept

Co trzeba zrobić, żeby móc wypisywać recepty na leki refundowane? Czy trzeba mieć podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia?

W przypadku recept papierowych od 12 grudnia 2015 r. zlikwidowano obowiązek zawierania z NFZ odrębnej umowy umożliwiającej przepisywanie leków refundowanych. Poprzednio podpisane umowy wygasły w dniu 31 grudnia 2016. Obecnie w myśl ustawy osobą uprawnioną do wystawiania recept na leki refundowane jest każdy posiadający prawo wykonywania zawodu medycznego, który na podstawie przepisów dotyczących wykonywania danego zawodu jest uprawniony do wystawiania recept.

Teoretycznie oznacza to, że wystarczy posiadać ważne prawo wykonywania zawodu, aby móc wystawiać recepty z refundacją. Niestety w rzeczywistości jest to bardziej skomplikowane. Każda recepta w postaci papierowej na leki refundowane musi bowiem posiadać unikalny numer identyfikujący receptę nadany przez dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ. O takie numery występuje świadczeniodawca (czyli np. lekarz, pielęgniarka, położna, poradnia, szpital, gabinet stomatologiczny czy gabinet fizykoterapii, który udziela świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie umowy z NFZ) lub osoba uprawniona do wystawiania recept. W praktyce sprowadza się to do tego, że jeśli pracujesz w podmiocie leczniczym, który ma zawartą z NFZ umowę o udzielanie świadczeń, Twój pracodawca wystąpi z wnioskiem o przydzielenie Ci unikalnych numerów identyfikujących recepty. Następnie zaopatrzy Cię w druki recept w postaci papierowej i/lub umożliwi drukowanie ich w momencie wystawiania w systemie informatycznym.

Oprócz świadczeniodawców wniosek o przydzielenie unikalnych numerów identyfikujących receptę mogą również złożyć inne osoby uprawnione, do których należą:

  • osoby posiadające prawo wykonywania zawodu, które zaprzestały jego wykonywania i zamierzają korzystać z prawa do wystawiania recept refundowanych dla siebie i dla rodziny (pro auctore lub pro familiae);
  • osoby posiadające prawo wykonywania zawodu, które nie zaprzestały jego wykonywania i zamierzają korzystać z prawa do wystawiania recept na leki refundowane dla siebie i dla rodziny (pro auctore lub pro familiae);
  • osoby wykonujące zawód lekarza/lekarza dentysty/ felczera/ pielęgniarki/położnej na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w podmiocie leczniczym, który nie zawarł z oddziałem wojewódzkim NFZ umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej;
  • lekarze/lekarze dentyści/ felczerzy/ pielęgniarki/położne wykonujący swój zawód w ramach działalności leczniczej na zasadach określonych w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej i prowadzący działalność gospodarczą związaną z wykonywaniem działalności leczniczej.

Przykładowo jeśli chcesz wystawiać recepty papierowe dla siebie lub swojej rodziny na leki refundowane, musisz złożyć wniosek o dostęp do Portalu NFZ oraz wniosek o uzyskanie uprawnień do pobierania numerów recept. Dokładną instrukcję, jak to zrobić, znajdziesz na stronie internetowej odpowiedniego oddziału wojewódzkiego NFZ. Wnioski te trzeba przesłać w formie elektronicznej, a następnie wydrukować, podpisać i osobiście dostarczyć do oddziału wojewódzkiego NFZ wraz ze swoim prawem wykonywania zawodu.

Jakie są zasady wystawiania recept przez lekarzy stażystów? Czy lekarze stażyści mogą wypisywać recepty pro auctore i pro familiae?

Wszyscy lekarze rozpoczynający pracę w ramach stażu podyplomowego zadają sobie to samo pytanie: “Czy mogę już wypisywać recepty?”. Odpowiedź brzmi: tak i wynika bezpośrednio z Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Niestety możliwość ta jest ograniczona do miejsca odbywania stażu podyplomowego. Ponadto treść takiej recepty powinna zostać uzgodniona z opiekunem stażu. Takim opiekunem może być lekarz posiadający specjalizację (pierwszego lub drugiego stopnia w określonych dziedzinach medycyny i specjalnościach medycznych), tytuł specjalisty w określonej dziedzinie medycyny albo lekarz dentysta wykonujący zawód przez okres co najmniej 5 lat. Podobne obostrzenia dotyczą również wydawania opinii i orzeczeń lekarskich na stażu podyplomowym. Mówiąc krótko, lekarze stażyści mogą wystawiać recepty, ale tylko pod nadzorem opiekuna i wyłącznie w miejscu, w którym odbywają staż.

Jak to wygląda w przypadku recept pro auctore i pro familiae? W świetle obecnie obowiązujących przepisów, lekarze stażyści nie mogą otrzymać unikalnych numerów identyfikujących recepty, co automatycznie wyklucza możliwość wypisywania przez nich recept papierowych na leki refundowane dla siebie lub swojej rodziny. Dodatkowo konieczność przepisywania leków wyłącznie w miejscu odbywania stażu sprawia, że korzystanie z recept pełnopłatnych również staje pod znakiem zapytania. Choć nie ma w tej kwestii jednoznacznych przepisów, warto zachować ostrożność. Należy pamiętać, że lekarze stażyści są uprawnieni do wykonywania zawodu wyłącznie w miejscu odbywania stażu (z wyjątkiem sytuacji zagrażających życiu lub zdrowiu pacjenta, kiedy to powinni podjąć czynności medyczne bez względu na okoliczności) oraz gdy prowadzą prace badawcze w dziedzinie nauk medycznych pod opieką lekarza posiadającego prawo wykonywania zawodu. W praktyce sprowadza się to do tego, że odbywając staż w określonej placówce medycznej, stażyści mogą udzielać świadczeń zdrowotnych jedynie przyjętym do niej pacjentom. Według najbardziej popularnej interpretacji prawnej oznacza to, że nie wolno im wypisywać recept dla siebie i swojej rodziny, o ile osoby te nie są pacjentami tego podmiotu.

Jakie dane muszą być umieszczone na recepcie? Co dodatkowo powinna zawierać recepta na leki refundowane?

Dane, które należy umieścić na recepcie papierowej, szczegółowo określa Ustawa prawo farmaceutyczne. Poniżej umieściłam podstawowe informacje, które musi zawierać prawidłowo wystawiona recepta. W sytuacjach wątpliwych warto zajrzeć bezpośrednio do ustawy, w której wiele podpunktów zostało dodatkowo rozwiniętych i uzupełnionych o mniej typowe przypadki.

Recepta powinna zawierać:

  • dane dotyczące pacjenta:
    • imię lub imiona i nazwisko lub oznaczenie „NN” (dla osób o nieustalonej tożsamości);
    • adres (czyli nazwę miejscowości, ulicy, numer domu, kod pocztowy, numer lokalu): miejsca zamieszkania lub miejsca pełnienia służby wojskowej, jeżeli dotyczy, a w przypadku osób o nieustalonym miejscu zamieszkania skrót “NMZ”;
    • identyfikator pacjenta, którym najczęściej jest numer PESEL lub seria i numer paszportu w przypadku osób, które nie posiadają numeru PESEL;
    • datę urodzenia pacjenta, jeśli nie można jej określić na podstawie innych danych zamieszczonych na recepcie;
    • kod uprawnień dodatkowych pacjenta, jeżeli dotyczy;
  • dane dotyczące podmiotu, w którym wystawiono receptę lub osoby, wystawiającej receptę pro auctore, pro familiae:
    • w przypadku:
      • podmiotu wykonującego działalność leczniczą – nazwę łącznie z nazwą jednostki organizacyjnej, nazwą komórki organizacyjnej, jeżeli dotyczy;
      • osoby wystawiającej receptę pro auctore albo receptę pro familiae – imię i nazwisko;
    • adres miejsca udzielania świadczenia zdrowotnego (czyli nazwę miejscowości, kod pocztowy, ulicę, numer domu, numer lokalu), a w przypadku:
      • osoby wykonującej działalność leczniczą wyłącznie w miejscu wezwania – adres miejsca przyjmowania wezwań i miejsca przechowywania dokumentacji medycznej;
      • osoby wystawiającej receptę pro auctore, pro familiae – adres miejsca zamieszkania;
    • numer telefonu dostępny w miejscu udzielania świadczenia, a w przypadku:
      • osoby wykonującej działalność leczniczą wyłącznie w miejscu wezwania albo wystawiających receptę pro auctore, pro familiae – numer telefonu kontaktowego do osoby wystawiającej receptę;
    • identyfikator miejsca udzielania świadczeń, czyli specjalny kod w przypadku recept elektronicznych i dziewięciocyfrowy numer REGON w przypadku recept papierowych, jeżeli nadano;
  • dane osoby wystawiającej receptę:
    • imię lub imiona i nazwisko osoby wystawiającej receptę;
    • kwalifikacje zawodowe, w tym posiadany tytuł zawodowy;
    • identyfikator pracownika medycznego, którym najczęściej jest numer PWZ;
    • numer telefonu do bezpośredniego kontaktu;
    • podpis osoby wystawiającej albo osoby upoważnionej do wystawienia recepty, w przypadku recepty:
      • w postaci elektronicznej − podpis elektroniczny;
      • w postaci papierowej – podpis własnoręczny;
  • dane dotyczące przepisanego produktu leczniczego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego:
    • nazwę międzynarodową lub handlową produktu leczniczego, nazwę rodzajową lub handlową środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego bądź ich nazwę skróconą, która w jednoznaczny sposób pozwala określić przepisany preparat;
    • postać, w jakiej produkt ma być wydany, jeżeli występuje w więcej niż jednej postaci;
    • dawkę produktu, jeśli występuje on w więcej niż jednej dawce;
    • ilość produktu, którą określa się cyframi arabskimi lub słownie, a w przypadku leku recepturowego:
      • dodatkowo jego skład lub nazwę mieszaniny składników zwyczajowo używaną w praktyce farmaceutycznej wraz z ich ilością;
      • ilość surowca farmaceutycznego, stanowiącego środek obojętny można określić wyrazami „ilość odpowiednia”, „quantum satis” lub „q.s.”;
    • sposób dawkowania produktu leczniczego albo sposób stosowania wyrobów medycznych lub środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego;
  • dane dotyczące daty realizacji recepty:
    • datę wystawienia recepty;
    • datę realizacji „od dnia”, a jeżeli nie dotyczy – znak „X”;
  • unikalny numer identyfikujący receptę:
    • w przypadku recepty w postaci elektronicznej nadawany przez system informatyczny;
    • w przypadku recepty w postaci papierowej nadawany przez dyrektora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia.

Dodatkowo recepta na leki refundowane powinna zawierać:

  • w przypadku pacjenta, który jest obcokrajowcem:
    • numer poświadczenia wydawany przez oddział wojewódzki NFZ osobie uprawnionej do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji, a w razie braku tego poświadczenia – numer dokumentu uprawniającego do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej wystawionego przez właściwą instytucję zagraniczną;
    • w przypadku osoby nieuprawnionej do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji numer paszportu albo innego dokumentu ze zdjęciem potwierdzającego tożsamość bądź numer Karty Polaka;
  • identyfikator oddziału wojewódzkiego NFZ właściwy dla miejsca zamieszkania pacjenta lub pełnienia służby wojskowej, a w przypadku pacjentów nieposiadających dokumentu potwierdzającego prawo do świadczeń opieki zdrowotnej i niebędących osobami uprawnionymi do tych świadczeń symbol „X”
    • identyfikator ten nie będzie wymagany od dnia 01.07.2020;
  • kod uprawnień dodatkowych pacjenta, jeżeli dotyczy;
  • w przypadku osób nieubezpieczonych, ale posiadających prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na innych zasadach odpowiedni identyfikator:
    • „BW” – pacjenci posiadający uprawnienia na podstawie decyzji wójta, burmistrza lub prezydenta swojej gminy (mają takie same uprawnienia jak osoby ubezpieczone);
    • „DN” – pacjenci do ukończenia 18 roku życia (mają takie same uprawnienia jak osoby ubezpieczone);
    • „CN” – kobiety podczas ciąży, porodu lub połogu (są uprawnione do bezpłatnego zaopatrzenia w produkty związane z ciążą, połogiem lub porodem);
    • „IN” – inni pacjenci (dotyczy np. przepisywania leków stosowanych w chorobach zakaźnych lub psychicznych);
  • symbol państwa odpowiedniego dla instytucji właściwej dla osoby uprawnionej do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji;
  • odpłatność produktu leczniczego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego.

Opisane w tym podpunkcie dane, które należy umieścić na prawidłowo wystawionej recepcie dotyczą zarówno recept w formie papierowej, jak i elektronicznej.

Ile preparatów może zostać wypisanych na jednej recepcie papierowej?

Na jednej recepcie w postaci papierowej można przepisać maksymalnie pięć produktów leczniczych gotowych lub środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, jak również wyrobów medycznych albo jeden produkt leczniczy recepturowy.

Ile wynosi maksymalna ilość produktu, jaką można przepisać na recepcie papierowej?

Jednorazowo dla jednego pacjenta lekarz może przepisać łącznie taką ilość produktu leczniczego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego, która wystarczy mu na 360-dniowy okres stosowania. Okres ten wylicza się na podstawie przedstawionego na recepcie sposobu dawkowania. Warto w tym miejscu podkreślić, że ilość produktu umieszczonego na jednej recepcie papierowej nie może przekroczyć ilości potrzebnej na 120-dniowy okres stosowania. Maksymalnie może zostać wystawionych do 12 recept na następujące po sobie okresy, które razem nie przekroczą 360 dni (nie dotyczy to produktu sprowadzanego w ramach importu docelowego, którego ilość jest ograniczona do ilości potrzebnej na maksymalnie 120 dni).

Jednorazowo można przepisać podwójną ilość leku recepturowego, a w przypadku gdy mowa o mazidłach, maściach, kremach, żelach i pastach do stosowania na skórę nawet dziesięciokrotną. Maksymalnie może zostać wystawionych 16 takich recept z ilością preparatów, która wystarczy na okres nie dłuższy niż 120 dni.

Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku recept o kategorii dostępności Rpw na preparaty zawierające środki odurzające grupy I-N i substancje psychotropowe grupy II-P (patrz: punkt 1.11 Jakie są zasady wypisywania recept Rpw?). Mogą one być przepisane maksymalnie w takiej ilości, która wystarczy na 90 dni stosowania. Można wystawić do 3 recept na produkty z tej kategorii na następujące po sobie okresy, które łącznie nie przekroczą 90 dni.

Ile wynosi termin realizacji recepty papierowej w zależności od przepisanego leku?

Termin realizacji recepty papierowej różni się w zależności od rodzaju przepisanego preparatu. Z reguły wynosi on 30 dni od daty wystawienia bądź 30 dni od naniesionej przez lekarza daty realizacji “od dnia”. Jeśli chodzi o antybiotyki do stosowania wewnętrznego i parenteralnego termin ten skraca się do 7 dni od daty wystawienia recepty lub od daty realizacji.

Natomiast w przypadku produktów leczniczych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego sprowadzanych z zagranicy, a także produktów immunologicznych wytwarzanych indywidualnie dla pacjenta wykupienie recepty jest możliwe do 120 dni od daty jej wystawienia (nie od daty realizacji “od dnia”!). Dodatkowo realizując receptę na import docelowy, należy pokazać w aptece prawidłowo wypełnione i potwierdzone zapotrzebowanie na lek w nieprzekraczalnym terminie 60 dni od daty jego zatwierdzenia przez Ministra Zdrowia.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami termin realizacji recepty na środki odurzające, substancje psychotropowe, a także preparaty zawierające te środki lub substancje i prekursory kategorii 1 nie może przekraczać 30 dni od daty jej wystawienia (nie od daty realizacji “od dnia”!).

Jakie są poziomy odpłatności leków? Kiedy nie trzeba ich wpisywać?

O tym, czy dany lek jest refundowany decyduje Minister Zdrowia. Wykaz zatwierdzonych przez niego substancji można znaleźć w aktualnym obwieszczeniu refundacyjnym. To on kwalifikuje również leki do odpowiednich poziomów odpłatności. Refundowany lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrób medyczny jest wydawany osobie ubezpieczonej na podstawie recepty wystawionej przez osobę uprawnioną. Leki recepturowe przygotowane z surowców farmaceutycznych lub leków gotowych również podlegają refundacji, jeśli została wydana stosowna decyzja administracyjna. Pacjent może otrzymać taki lek za odpłatnością ryczałtową, o ile jego przepisana dawka jest mniejsza od dawki leku gotowego w formie stałej do stosowania doustnego. Oprócz tego refundacji podlegają także leki i środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego z importu docelowego, sprowadzane z zagranicy pod warunkiem, że są niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia chorego. Aby było to możliwe pacjent musi wystąpić z wnioskiem do Ministerstwa Zdrowia o objęcie tych substancji refundacją.

Wyróżniamy cztery poziomy odpłatności za leki:

  • bezpłatny (B) – do wysokości limitu;
  • ryczałtowy (R) – kwota 3,20 zł do wysokości limitu;
  • 50% – do wysokości limitu;
  • 30% – do wysokości limitu.

Co to tak właściwie oznacza? Wysokość limitu finansowania jest to odgórnie ustalona kwota, do wysokości której dany lek jest refundowany. W przypadku gdy jego cena detaliczna jest od niej wyższa, pacjent musi dopłacić różnicę między ceną leku a jego limitem.

Przykładowo lek X ma zostać wydany pacjentowi z 30% odpłatnością. Jego limit finansowania wynosi 9 zł, a cena detaliczna 12 zł. W takiej sytuacji pacjent zapłaci 30% z limitu, czyli 3 zł plus różnicę między ceną detaliczną a refundowaną wartością (12 zł – 9 zł), czyli kolejne 3 zł, co razem daje 6 zł.

Zasady dotyczące wpisywania poziomu odpłatności leku na recepcie są stosunkowo proste:

  • jeśli dany preparat występuje w obwieszczeniu refundacyjnym tylko w jednej odpłatności, wówczas nie trzeba wpisywać jej na recepcie;
  • jeśli dany preparat występuje w więcej niż jednej odpłatności, osoba wypisująca receptę:
    • może wpisać symbol “P” w przypadku, gdy pacjent ma otrzymać go za najniższą możliwą odpłatnością wynikającą z obwieszczenia refundacyjnego;
    • może w ogóle nie wpisywać odpłatności w przypadku, gdy pacjent ma otrzymać go za najwyższą możliwą odpłatnością wynikającą z obwieszczenia refundacyjnego;
    • może wpisać konkretną odpłatność w przypadkach innych niż określone powyżej (B, R, 30% lub 50%);
  • jeśli natomiast dany preparat jest przepisywany poza zakresem refundacji, na recepcie należy wpisać symbol “X” lub 100%.

Opisane w tym punkcie odpłatności leków i zasady ich wpisywania dotyczą zarówno recept w postaci papierowej, jak i elektronicznej.

Jakie są kody uprawnień dodatkowych i kiedy należy je stosować?

Pacjenci, którym przysługują dodatkowe uprawnienia, muszą to potwierdzić, pokazując lekarzowi właściwy dokument. Na jego podstawie osoba wystawiająca receptę może wpisać odpowiedni kod literowy w pole “uprawnienia dodatkowe”. Możliwość uzupełnienia tego miejsca ma również farmaceuta po zapoznaniu się z przedstawionym przez pacjenta dokumentem. Jedynym wyjątkiem od tej reguły są bezpłatne leki dla osób, które ukończyły 75 rok życia – kod dodatkowy “S” mogą wpisywać jedynie lekarze.

Wyróżniamy następujące uprawnienia dodatkowe:

  • AZ – pracownicy i byli pracownicy zakładów produkujących wyroby, w których składzie występuje azbest;
  • IB – inwalidzi wojenni i osoby represjonowane, ich małżonkowie będący na ich wyłącznym utrzymaniu, wdowy i wdowcy po poległych żołnierzach i zmarłych inwalidach wojennych, a także osoby represjonowane, uprawnione do renty rodzinnej oraz cywilne niewidome ofiary działań wojennych;
  • IW – inwalidzi wojskowi;
  • PO – żołnierze, którzy odbywają zasadniczą służbę wojskową, przeszkolenie wojskowe, ćwiczenia wojskowe oraz pełnią służbę kandydacką, służbę przygotowawczą w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny;
  • WP – osoby wymienione w Ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP (np. absolwenci szkół wyższych odbywający przeszkolenie wojskowe i członkowie ich rodzin, członkowie rodzin żołnierzy);
  • ZK – Zasłużeni Honorowi Dawcy Krwi i Zasłużeni Honorowi Dawcy Przeszczepu;
  • S – osoby po ukończeniu 75 roku życia;
  • odpowiedni identyfikator dla osób nieubezpieczonych, ale uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej na innych zasadach: BW, DN, CN lub IN (patrz: punkt 1.3 Jakie dane muszą być umieszczone na recepcie?).

Więcej na temat powyższych kodów oraz tego, jakich konkretnie osób one dotyczą, można znaleźć na stronie Ministerstwa Zdrowia. Są tam również dokładnie opisane uprawnienia dodatkowe przysługujące poszczególnym kategoriom.

Opisane w tym punkcie kody uprawnień dodatkowych i zasady ich wpisywania dotyczą zarówno recept w postaci papierowej, jak i elektronicznej.

Jakie są zasady wystawiania recept pro auctore i pro familiae w formie papierowej?

Recepty dla siebie i swojej rodziny mogą wystawiać lekarze posiadający pełne PWZ. Stanowią one jeden z wyjątków od konieczności korzystania z recept elektronicznych – w dalszym ciągu mogą posiadać formę papierową. Warto w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że nie trzeba już podpisywać umowy z NFZ, aby móc wystawić taką receptę z refundacją. Zamiast tego wystarczy złożyć wniosek o dostęp do Portalu NFZ oraz wniosek o uzyskanie uprawnień do pobierania numerów recept (patrz: punkt 1.1 Co trzeba zrobić, żeby móc wypisywać recepty na leki refundowane?). W przypadku recept pełnopłatnych nie jest to konieczne.

Wystawiając receptę dla siebie lub swojej rodziny, należy umieścić odpowiednią adnotację (pro auctore lub pro familiae) w miejscu na dane pacjenta. Pozostałe informacje, które powinny znaleźć się na takiej recepcie, nie różnią się znacząco od tych wypisywanych dla osób niespokrewnionych. Ich dokładny wykaz można znaleźć powyżej (w punkcie 1.3 Jakie dane muszą być umieszczone na recepcie?). Bardzo ważne jest to, aby nie zapomnieć określić danych konkretnej osoby, dla której przepisywane są leki. Nie wystarczy adnotacja “dla męża”, “dla ojca” czy “dla siostry”! Natomiast w przypadku recepty pro auctore można posłużyć się własną pieczątką w miejscu na dane pacjenta i dopisać obok tylko te informacje, których na niej brakuje (czyli adres, numer PESEL oraz numer telefonu do bezpośredniego kontaktu).

Recepta pro familiae dotyczy następujących osób:

  • małżonka lub małżonki;
  • osoby pozostającej we wspólnym pożyciu;
  • krewnych lub powinowatych w linii prostej;
  • w linii bocznej do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa osoby wystawiającej.

Zakres tych osób uległ rozszerzeniu wraz z wejściem w życie Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem rozwiązań w obszarze e-zdrowia.

Kolejną rzeczą, o której należy wspomnieć, mówiąc o receptach pro auctore i pro familiae, jest konieczność prowadzenia odpowiedniej dokumentacji w formie wykazu. Taki wykaz musi zostać opatrzony imieniem i nazwiskiem lekarza. Można go prowadzić dla wszystkich osób z rodziny zbiorczo bądź odrębnie dla każdej z nich w specjalnie do tego celu założonym zeszycie lub dokumencie elektronicznym. Dokumentacja ta powinna zawierać:

  • kolejny numer wpisu;
  • datę wystawienia recepty;
  • imię i nazwisko pacjenta, a w przypadku gdy dane te nie wystarczają do ustalenia jego tożsamości, również datę urodzenia lub numer PESEL;
  • rozpoznanie choroby, problemu zdrowotnego lub urazu;
  • nazwę międzynarodową lub własną produktu leczniczego;
  • postać produktu, jeżeli występuje w więcej niż jednej postaci;
  • dawkę produktu, jeżeli występuje w więcej niż jednej dawce;
  • ilość produktu, a w przypadku leku recepturowego – nazwę i ilość surowców farmaceutycznych, które mają być użyte do jego sporządzenia;
  • sposób dawkowania.

Wykaz sporządzony zgodnie z przedstawionymi powyżej zasadami powinien mieć ponumerowane strony, a kolejne wpisy należy umieszczać w nim chronologicznie, w sposób czytelny, bezpośrednio po wystawieniu recepty. Takiego wpisu bądź jego części nie można później usunąć. W przypadku popełnienia błędu należy przekreślić niepoprawne dane, zamieścić przyczynę błędu, datę i podpis. Jeśli dokumentacja jest prowadzona odrębnie dla każdej osoby z rodziny, kolejne strony wykazu powinny być opatrzone jej imieniem i nazwiskiem. Wówczas przepisując te same leki z powodu tej samej co wcześniej choroby, wystarczy jedynie umieścić adnotację o kontynuacji leczenia pod numerem wpisu i datą wystawienia recepty.

Warto pamiętać, że to osoba wypisująca receptę jest odpowiedzialna za prowadzoną w ten sposób dokumentację medyczną. Oznacza to, że musi zadbać o jej bezpieczne przechowywanie, chroniące ją przed zniszczeniem, uszkodzeniem, utratą lub dostępem osób nieupoważnionych. Dodatkowo powinna ona znajdować się w takim miejscu, które umożliwia jej wykorzystanie bez zbędnej zwłoki.

Kto może wystawiać recepty na bezpłatne leki dla seniorów?

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami receptę na bezpłatne leki dla seniorów może wystawić:

  • lekarz udzielający świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej;
  • pielęgniarka udzielająca świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej uprawniona do wystawiania recept;
  • lekarz dowolnej specjalności, który posiada prawo wykonywania zawodu, ale zaprzestał jego wykonywania (recepty dla siebie albo dla najbliższych: małżonka, osoby pozostającej we wspólnym pożyciu, krewnych lub powinowatych w linii prostej, a w linii bocznej, do stopnia pokrewieństwa pomiędzy dziećmi rodzeństwa).

Oznacza to, że każdy lekarz pracujący w POZ może obecnie przepisywać bezpłatne leki dla seniorów. Stanowi to istotną zmianę w stosunku do wcześniejszych przepisów, które ograniczały to prawo jedynie do lekarzy POZ (a nie lekarzy udzielających świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej). Według definicji lekarzami POZ są osoby posiadające specjalizację w dziedzinie medycyny rodzinnej, medycyny ogólnej, chorób wewnętrznych, pediatrii lub osoby odbywające szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie medycyny rodzinnej. W tej chwili nawet lekarze bezpośrednio po stażu podyplomowym, którzy nie rozpoczęli jeszcze szkolenia specjalizacyjnego, a także rezydenci lub specjaliści dowolnej dziedziny medycyny mogą przepisywać leki 75+, o ile są zatrudnieni w POZ.

Podstawą do otrzymania bezpłatnych leków jest wiek pacjenta. Przysługują one wszystkim osobom, które w dniu wystawienia recepty mają ukończony 75. rok życia, co można zweryfikować na podstawie numeru PESEL, a w przypadku jego braku na podstawie daty urodzenia. Ponadto wybrany lek musi znajdować się w wykazie bezpłatnych leków (umieszczonym w zakładce D obwieszczenia refundacyjnego), a schorzenie, na które go przepisujemy musi stanowić wskazanie do refundacji (zgodnie z zakładką A1 obwieszczenia). Wspomniany powyżej wykaz obejmuje leki, które są wydawane pacjentom za odpłatnością ryczałtową, 30% lub 50%. Można go pobrać ze strony Ministerstwa Zdrowia lub znaleźć w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia. Po stronie lekarza leży konieczność umieszczenia litery S w polu “kod uprawnień dodatkowych” oraz wpisanie odpowiedniej odpłatności za lek na zasadach ogólnych (czyli R, 30% lub 50%). Wpisanie odpłatności 100% jest równoznaczne z tym, że pacjent zapłaci pełną cenę za lek, nawet w przypadku umieszczenia litery S we właściwym polu.

Na uwagę zasługuje fakt, że na jednej recepcie mogą być przepisane nie tylko leki 75+, ale również leki refundowane zgodnie z ogólnymi zasadami, leki przysługujące na podstawie innych uprawnień dodatkowych czy też leki pełnopłatne. Nie dotyczy to jedynie leków recepturowych, środków odurzających i substancji psychotropowych. W aptece to farmaceuta sprawdzi, które z spośród przepisanych leków pacjent może otrzymać bezpłatnie. Powyższe przepisy dotyczą zarówno recept papierowych, jak i elektronicznych.

Oprócz tego z dniem 1 lipca 2020 r. recepty na bezpłatne leki dla seniorów będą mogli przepisywać także lekarze i uprawnione do wystawiania recept pielęgniarki w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej oraz leczenia szpitalnego. W praktyce oznacza to, że takie leki będą mogli przepisać wszyscy specjaliści pracujący np. w poradni, a także wszyscy lekarze zatrudnieni w szpitalu, np. podczas rezydentury. Przepis ten dotyczy e-recept, a warunkiem ich wystawienia będzie sprawdzenie w systemie informatycznym P1 (patrz: część 2 Zmiany związane z wprowadzeniem e-recepty) ilości oraz rodzaju przepisanych pacjentowi leków pod względem bezpieczeństwa oraz konieczności ich stosowania, uwzględniając recepty do tej pory dla niego wystawione oraz zrealizowane.

Jakie są zasady wypisywania recept Rpw? W przypadku jakich leków są one stosowane?

Rpw jest jedną z istniejących kategorii dostępności leków. Wyróżniamy następujące kategorie:

  • OTC – leki wydawane bez recepty;
  • Rp – leki wydawane z przepisu lekarza;
  • Rpz – leki wydawane z przepisu lekarza do zastrzeżonego stosowania, co oznacza:
    • produkty stosowane w terapii chorób lub stanów klinicznych, które muszą być diagnozowane w szpitalu lub w ośrodku o odpowiednim zapleczu diagnostycznym (dalsza opieka może być prowadzona w innym miejscu);
    • produkty przeznaczone dla pacjentów leczonych ambulatoryjnie, których stosowanie może powodować ciężkie działania niepożądane i wymagać specjalnego nadzoru w trakcie przyjmowania oraz w całym okresie terapii;
  • Rpw – wydawane z przepisu lekarza, zawierające środki odurzające lub substancje psychotropowe;
  • Lz – leki stosowane wyłącznie w lecznictwie zamkniętym ze względu na swoje właściwości farmakologiczne, sposób podawania, wskazania, innowacyjność lub interes zdrowia publicznego.

W przeszłości recepty Rpw były oznaczone kolorem różowym, obecnie recepty papierowe tej kategorii wystawiane są na białych blankietach, bez wtórnika i oznaczane symbolem “Rpw”. W przypadku preparatów refundowanych muszą posiadać unikalny numer identyfikujący receptę.

Warto w tym miejscu przypomnieć obowiązujący podział na środki odurzające i substancje psychotropowe. Wyróżniamy cztery grupy środków odurzających w zależności od stopnia ryzyka uzależnienia oraz zakresu ich stosowania w medycynie:

  • grupa I-N – środki te mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub do prowadzenia badań, a recepta na te środki jest wystawiana na druku Rpw, musi zawierać dawkowanie, a wynikająca z niego ilość leku może starczyć na maksymalnie 90 dni;
  • grupa II-N – środki te mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub do prowadzenia badań, ale można je wypisać na recepcie innej niż Rpw;
  • grupa III-N – środki te występują zarówno w postaci leków na receptę, jak i leków o kategorii dostępności OTC;
  • grupa IV-N – środki te mogą być używane wyłącznie do prowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt.

Przykłady środków grupy I-N: fentanyl, metadon, morfina, oksykodon, petydyna, remifentanyl, nalbufina.

Analogicznie substancje psychotropowe również dzielimy na cztery grupy:

  • grupa I-P – substancje te mogą być używane wyłącznie do prowadzenia badań i są całkowicie wyłączone z obrotu;
  • grupa II-P – substancje te mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub do prowadzenia badań, a recepta na te substancje (tak samo jak w przypadku środków narkotycznych grupy I-N) jest wystawiana na druku Rpw, musi zawierać dawkowanie, a wynikająca z niego ilość leku może starczyć na maksymalnie 90 dni;
  • grupa III-P i IV-P – substancje te mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub do prowadzenia badań, ale można je wypisać na recepcie innej niż Rpw.

Przykłady substancji grupy II-P: metylofenidat, pentazocyna, ketamina.

Wystawiając recepty na środki odurzające lub substancje psychotropowe bez względu na ich kategorię dostępności (czyli również np. na benzodiazepiny), trzeba pamiętać o kilku zasadach:

  • na jednej recepcie można przepisać tylko jeden preparat;
  • bezwzględnie recepta taka musi zawierać dawkowanie;
  • dodatkowo na recepcie należy zapisać sumaryczną ilość środka odurzającego lub substancji psychotropowej wyrażoną słownie lub słownie za pomocą ilości jednostek dawkowania oraz wielkości dawki;
  • nie ma możliwości wystawienia odpisu takiej recepty.

Dla przypomnienia: na jednej recepcie można przepisać taką ilość środka odurzającego z grupy I-N lub substancji psychotropowej z grupy II-P, która wystarczy na maksymalnie 90 dni stosowania. Dodatkowo recepta na leki ze wszystkich grup N i P może być zrealizowane w aptece nie później niż w ciągu 30 dni od daty wystawienia.

Przykład poprawnie wystawionej recepty Rpw:

Rpw.
Concerta 18 mg
in tabl.
1 op. a’ 30 tabl.
S. 1×1 tabl.

pięćset czterdzieści miligramów metylofenidatu
(lub trzydzieści tabletek po osiemnaście miligramów metylofenidatu)

Wzór recepty

Wymiary recepty w formie papierowej nie mogą być mniejsze niż 200 mm długości i 90 mm szerokości. Odpowiedni wzór można znaleźć w załączniku nr 6 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie recept. Znajduje się tam również wzór recepty na produkty lecznicze posiadające kategorię dostępności “Rpw”. Zasady te dotyczą jedynie preparatów, które pacjenci mają otrzymać z refundacją. W przypadku recept w postaci papierowej na leki pełnopłatne z kategorią dostępności “Rp” lub “Rpz” może być ona wypisana nawet na zwykłej kartce papieru, o ile zawiera wszystkie niezbędne do jej zrealizowania dane. Dla wygody można skorzystać z gotowych do druku wzorów recept pochodzących ze strony Naczelnej Izby Lekarskiej.

Zmiany związane z wprowadzeniem e-recepty

Większość najważniejszych informacji i przydatnych wskazówek na temat recept elektronicznych można znaleźć w poradniku zamieszczonym przez Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ). Poniżej zamieszczam odpowiedzi na kilka najczęściej zadawanych pytań.

Co to jest e-recepta? Od kiedy obowiązuje i czy są od niej wyjątki?

E-recepta to elektroniczny dokument, który zastępuje tradycyjną receptę w formie papierowej. Od maja do końca września 2018 trwał pilotaż e-recepty. Do 31 grudnia 2019 r. podmioty lecznicze i praktyki zawodowe były zobowiązane do podłączenia swoich systemów do systemu P1, co jest niezbędne do wystawiania recept elektronicznych.

Od dnia 8 stycznia 2020 r. recepty są wystawiane wyłącznie w postaci elektronicznej. Istnieje jednak kilka wyjątków od tej reguły. Są to m.in:

  • recepty transgraniczne, czyli takie, które umożliwiają pacjentom otrzymanie leków na terenie Unii Europejskiej w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym recepta została wystawiona (od 01.01.2021 r. recepty te będą mogły mieć formę papierową tylko w przypadku państw nierealizujących e-recept lub w przypadku recept dla osób małoletnich);
  • recepty na leki z importu docelowego;
  • recepty dla osób o nieustalonej tożsamości;
  • recepty wystawiane w sytuacji braku dostępu do systemu P1
  • recepty pro auctore i pro familiae – w przypadku tych ostatnich istnieje możliwość wystawienia ich zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej.

Co trzeba zrobić, żeby móc wystawiać e-recepty?

W przypadku lekarzy zatrudnionych w podmiotach leczniczych to właściciel (kierownik, dyrektor itp.) powinien złożyć specjalny wniosek o założenie konta w systemie P1, wygenerować certyfikat poprzez Rejestr Podmiotów Wykonujących Działalność Medyczną RPWDL, a następnie zaktualizować oprogramowanie o funkcjonalność e-recepty. CSIOZ stworzyło specjalny film instruktażowy, który krok po kroku przedstawia ten proces. Dokładnie takie same zasady dotyczą praktyk lekarskich prowadzonych przez lekarzy, pielęgniarki lub położne. System informatyczny danej placówki powinien działać na systemie operacyjnym Windows 7 lub nowszym. E-recepty można również wystawiać za pośrednictwem bezpłatnej aplikacji gabinet.gov.pl udostępnionej przez CSIOZ.

Dodatkowo każda osoba, która chce wystawiać e-recepty, musi wyposażyć się w podpis elektroniczny. Może nim być podpis osobisty dostępny w e-Dowodzie Osobistym, certyfikat ZUS, profil zaufany lub podpis kwalifikowany.

E-recepta wypisana w systemie gabinetowym danego podmiotu leczniczego, praktyki lekarskiej bądź w aplikacji gabinet.gov.pl po wysłaniu trafia do systemu P1. Jednocześnie pacjent otrzymuje informację o wystawionej e-recepcie (w postaci wiadomości SMS, e-mail lub wydruku informacyjnego).

Czy numeracja NFZ dla refundowanych recept papierowych i elektronicznych jest wspólna?

Nie, numery te różnią się od siebie. W przypadku recept papierowych są one nadawane przez dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ i generowane na podstawie otrzymanej od niego puli numerów. Natomiast w przypadku e-recept, są one nadawane przez informatyczny system gabinetowy. Dokładne przepisy określające budowę takich numerów można znaleźć w załącznikach do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2018 r. w sprawie recept.

Jakie dane powinna zawierać e-recepta? Czy różnią się one od danych umieszczanych na receptach papierowych?

Dane, które należy umieścić na e-recepcie są prawie takie same jak dane wypisywane na recepcie w formie papierowej. Różnica dotyczy jedynie:

  • podpisu, który w tym przypadku ma formę elektroniczną;
  • specjalnego kodu będącego identyfikatorem miejsca udzielania świadczeń zdrowotnych (w przypadku recept papierowych jest to dziewięciocyfrowy numer REGON);
  • unikalnego numeru identyfikującego, który jest nadawany automatycznie przez system informatyczny.

Istnieje kilka sposobów podpisania e-recepty. Można to zrobić za pomocą:

  • podpisu osobistego dostępnego w e-Dowodzie Osobistym;
  • podpisu związanego z PUE ZUS, czyli certyfikatu ZUS używanego do tej pory do wystawiania zwolnień lekarskich e-ZLA;
  • profilu zaufanego, który można założyć bezpłatnie na stronie internetowej pz.gov.pl;
  • podpisu kwalifikowanego.

Pozostałe dane, które powinna zawierać prawidłowo wystawiona recepta zostały opisane w punkcie 1.3.

Ile preparatów może zostać wypisanych na jednej e-recepcie?

Na jednej e-recepcie można przepisać jeden lek (1 e-recepta = 1 lek). Warto jednak podkreślić, że przy wystawianiu kilku e-recept dla tego samego pacjenta są one ujmowane w tzw. pakiet recept. Każdą e-receptę można następnie zrealizować w innej aptece, co w praktyce oznacza, że każdy lek może zostać zakupiony w innym miejscu.

Ile wynosi maksymalna ilość produktu, jaką można przepisać na e-recepcie?

Zasady dotyczące maksymalnej ilości produktu, którą można przepisać na jednej e-recepcie, nie różnią się znacząco od tych opisanych w punkcie 1.5 w części poświęconej receptom papierowym. Jest tylko kilka wyjątków:

  • e-recepta może być wystawiona na taką ilość produktu, która starczy na maksymalnie 360-dniowy okres stosowania (jedna e-recepta to jeden lek, więc w tym przypadku nie obowiązuje ograniczenie do 120-dniowego okresu jak przy receptach tradycyjnych);
  • nie ma ograniczenia co do ilości e-recept, które można wystawić na następujące po sobie okresy, nieprzekraczające łącznie 360 dni (dla porównania maksymalnie 12 recept w postaci papierowej);
  • pozostałe zasady są identyczne dla obu rodzajów recept.

Dodatkowo warto podkreślić, że pacjent może otrzymać w aptece maksymalnie taką ilość leku, która jest potrzebna na 180 dni stosowania wyliczonego na podstawie sposobu dawkowania. Jeśli wielkość istniejących opakowań nie pozwala wydać dokładnie wyliczonej ilości, pacjent może otrzymać odpowiednio więcej produktu, ale tylko o jedno najmniejsze opakowanie. Następnie pacjent może zgłosić się do apteki po pozostałą ilość leku, jeśli został on przepisany na okres dłuższy niż 180 dni. Niestety przepisy nie precyzują dokładnie odstępu czasu, po którym powinien to zrobić.

Ile wynosi termin realizacji e-recepty?

Warto wiedzieć, że recepty w formie elektronicznej wystawione w 2019 roku, w odróżnieniu od tych papierowych są ważne aż 365 dni od daty ich wystawienia lub od daty realizacji “od dnia”. Zmieniło się to dopiero z początkiem 2020 roku. Wszystkie e-recepty wystawiane od 1 stycznia 2020 roku są ważne tylko 30 dni od daty wystawienia lub od daty realizacji „od dnia” (tak samo jak recepty papierowe), chyba że osoba je wystawiająca specjalnie zaznaczy na nich dłuższy termin realizacji – 365 dni.

Wyjątkiem od powyższych zasad są recepty na antybiotyki (dla których termin realizacji wynosi 7 dni od daty wystawienia lub od daty realizacji), na produkty immunologiczne wytwarzane indywidualnie dla pacjenta i na produkty sprowadzane z zagranicy (120 dni od daty wystawienia), a także na środki odurzające, substancje psychotropowe, preparaty zawierające te środki lub substancje oraz prekursory kategorii 1 (30 dni od daty wystawienia).

W sytuacji, w której pacjent będzie chciał wykupić e-receptę ważną 365 dni (czyli taką wystawioną w 2019 roku lub z oznaczeniem wydłużonego terminu realizacji) po upływie 30 dni od daty jej wystawienia lub naniesionej na niej daty realizacji zostanie ona zrealizowana w aptece z wyłączeniem dni stosowania, które już upłynęły.

Czy e-receptę trzeba drukować?

Recepta w formie elektronicznej nie wymaga drukowania. Istnieją trzy sposoby realizacji e-recepty przez pacjenta:

  • przez wiadomość SMS (wysłaną z systemu P1) z 4-cyfrowym kodem dostępu – osoba realizująca receptę podaje kod w aptece wraz ze swoim numerem PESEL;
  • przez wiadomość e-mail z informacją o e-recepcie w postaci pliku PDF – osoba realizująca receptę udostępnia w aptece kod kreskowy na ekranie telefonu lub podaje 44-cyfrowy klucz dostępu z pliku PDF (lub 4-cyfrowy kod dostępu z pliku PDF wraz ze swoim numerem PESEL);
  • przez wydruk informacyjny o wystawionej e-recepcie – lekarz przekazuje go pacjentowi (takiego wydruku nie trzeba ani podpisywać, ani podbijać pieczątką), a farmaceuta sczytuje z niego dane i zwraca osobie realizującej receptę.

Dwa pierwsze spośród wymienionych powyżej sposobów są możliwe tylko wówczas, gdy pacjent zaznaczy odpowiednią opcję na swoim Internetowym Koncie Pacjenta (IKP). Aby zalogować się na ten profil niezbędne jest posiadanie profilu zaufanego. W przeciwnym razie lub na życzenie pacjenta należy wydrukować tzw. wydruk informacyjny o e-recepcie. Warto podkreślić, że nie istnieją przepisy określające minimalne wymiary takiego wydruku – może to być więc zarówno tradycyjny format recepty, jak i kartka A4. Na jednym wydruku może znaleźć się maksymalnie 5 e-recept, czyli 5 leków.

Podsumowanie

Mam nadzieję, że ten krótki poradnik pozwoli odpowiedzieć na większość najczęściej zadawanych pytań na temat recept i zasad ich wystawiania. Nie sposób oczywiście napisać o wszystkich aspektach tego zagadnienia, ponieważ jest ono bardzo obszerne i pełne niuansów. Warto mieć na uwadze, że przedstawione w artykule zasady dotyczą najczęściej spotykanych sytuacji. Tym samym nie można ich w prosty sposób odnieść do niektórych specyficznych i rzadziej występujących przypadków.

Wszystkie osoby, które w dalszym ciągu mają wątpliwości i nie udało im się ich rozwiać po przeczytaniu powyższego tekstu zachęcam do sięgnięcia do źródeł, z których korzystałam podczas pisania. Wiele z nich to ustawy i rozporządzenia, stanowiące bezpośrednią podstawę do obecnie obowiązujących zasad wystawiania recept. Mam świadomość, że często trudno jest przez nie przebrnąć ze względu na ich skomplikowany, urzędowy język. Z tego powodu zachęcam również do zadawania pytań w komentarzach.

Źródła

Ustawy i rozporządzenia

Pozostałe