Jak wybrać specjalizację lekarską?

Wstęp

 

LEK za pasem, koniec stażu zbliża się nieubłaganie, a pomysłu na specjalizację brak? Plany zmieniają się jak w kalejdoskopie? Mamy nadzieję, że ten artykuł pomoże nieco zawęzić krąg poszukiwań. Poniżej odpowiemy na podstawowe pytania dotyczące specjalizacji lekarskich – jakie opcje mamy do wyboru, ile trwają poszczególne specjalizacje, wskażemy co warto wziąć pod uwagę rozważając daną specjalizację oraz przedstawimy garść rad od kolegów, którzy szkolenie w ramach rezydentury rozpoczęli już kilka lat temu. Opierając się na oficjalnych danych pochylimy się nieco nad prognozami zatrudnienia oraz poruszymy kwestie nietrafionych decyzji – czyli jak zmienić samą specjalizację lub ośrodek szkoleniowy.

Podstawy dotyczące specjalizacji lekarskich

Co to jest specjalizacja lekarska i jej miejsce w kształceniu medycznym? Po co mi ta specjalizacja?

Specjalizacja lekarska to posiadanie przez lekarza kwalifikacji w określonej dziedzinie medycyny, potwierdzonych odbyciem szkolenia specjalizacyjnego oraz złożeniem egzaminu państwowego. Oczywiście specjalizacja lekarska nie jest bezwzględnie konieczna do podjęcia pracy jako lekarz – wiele osób bezpośrednio po stażu podyplomowym podejmuje pracę np. w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Taką ścieżkę na pewno warto rozważyć jeśli nie jesteśmy jeszcze zdecydowani na konkretną specjalizację, lub jeśli odwrotnie – mamy wymarzoną specjalizację, ale w obecnym rozdaniu nie przyznano miejsc szkoleniowych z danej dziedziny. Oprócz POZ można próbować swoich sił również w nocnej i świątecznej opiece zdrowotnej, regionalnym centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa, branży badań klinicznych czy jako wykładowca np. w szkole podyplomowej. Natomiast do pracy w większości oddziałów szpitalnych zwykle konieczne będzie rozpoczęcie specjalizacji z danej dziedziny medycyny (oczywiście, można pracować jako lekarz-wolontariusz, niemniej taka praca na oddziale, poza trybem specjalizacyjnym, nie pozwoli na otrzymanie tytułu specjalisty). Niekiedy możliwość wykonania pewnych procedur leczniczych jest uzależniona od ukończenia specjalizacji. Przykładowo: świadczenia zdrowotne z zakresu anestezji tj. znieczulenie ogólne oraz znieczulenie zewnątrzoponowe i podpajęczynówkowe mogą być udzielane wyłącznie przez lekarza specjalistę anestezjologii i intensywnej terapii. Tytuł specjalisty umożliwia także zajmowanie określonych stanowisk m.in. ordynatora, członka Państwowej Komisji Egzaminacyjnej przeprowadzającej Państwowy Egzamin Specjalizacyjny, czy stanowisko konsultanta krajowego. Jest również warunkiem podejmowania czynności wykonywanych na gruncie samorządowym np. opiekuna stażysty w systemie kształcenia podyplomowego. Odbywanie szkolenia specjalizacyjnego jest również jedną z form realizacji obowiązku doskonalenia zawodowego (przysługuje 50 punktów edukacyjnych za każdy rok szkolenia).

„Kubiak Prawo Medyczne 2021”
„Zielińska – Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz (2022)”
„Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii”

Lista specjalizacji lekarskich

Jakie specjalizacje lekarskie mam do wyboru? Jak długo trwa szkolenie?

Czas trwania szkolenia specjalizacyjnego potrafi znacząco się różnić. Najszybciej, bo tylko w 4 lata, można zrealizować medycynę rodzinną lub okulistykę. Raptem o 6 miesięcy dłużej trwa radiologia i diagnostyka obrazowa. Pięć lat zajmie uzyskanie tytułu specjalisty z chorób płuc, chorób wewnętrznych i neonatologii, a sześć lat poświęcimy na gastroenterologię, chirurgię plastyczną czy neurochirurgię. Najdłuższy okres szkolenia, bo aż łącznie 8 lat, dotyczy specjalizacji z urologii dziecięcej oraz ginekologii onkologicznej. Same moduły specjalistyczne nie trwają długo (odpowiednio dwa i trzy lata), jednakże dla wymienionych wyżej przykładów wymagane jest posiadanie tytułu specjalisty z odpowiedniej dziedziny (urologii lub chirurgii dziecięcej – sześć lat, ginekologii i położnictwa – pięć lat). Poniżej przedstawiamy listę wszystkich specjalizacji wraz z czasem ich trwania:

Lp.	Specjalizacja	Moduł jednolity i minimalny czas jego trwania	Moduł podstawowy i czas jego trwania lub wymagana specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty	Moduł specjalistyczny i minimalny czas jego trwania	Łączny minimalny czas trwania szkolenia specjalizacyjnego
I. Wykaz specjalizacji lekarskich
1	alergologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	alergologia – 3 lata	5 lat
2	anestezjologia i intensywna terapia	anestezjologia i intensywna terapia – 6 lat	–	–	6 lat
3	angiologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	angiologia – 3 lata	5 lat
4	audiologia i foniatria	–	otorynolaryngologia – 2 lata	audiologia i foniatria – 3 lata	5 lat
5	balneologia i medycyna fizykalna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	balneologia i medycyna fizykalna – 2 lata	4 lata
6	chirurgia dziecięca	chirurgia dziecięca – 6 lat	–	–	6 lat
7	chirurgia klatki piersiowej	–	chirurgia ogólna – 2 lata	chirurgia klatki piersiowej – 4 lata	6 lat
8	chirurgia naczyniowa	–	chirurgia ogólna – 2 lata	chirurgia naczyniowa – 4 lata	6 lat
9	chirurgia ogólna	–	chirurgia ogólna – 2 lata	chirurgia ogólna – 4 lata	6 lat
10	chirurgia onkologiczna	–	chirurgia ogólna – 2 lata	chirurgia onkologiczna – 4 lata	6 lat
11	chirurgia plastyczna	–	chirurgia ogólna – 2 lata	chirurgia plastyczna – 4 lata	6 lat
12	chirurgia szczękowo-twarzowa	chirurgia szczękowo-twarzowa – 6 lat	–	–	6 lat
13	choroby płuc	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	choroby płuc – 3 lata	5 lat
14	choroby płuc dzieci	–	pediatria – 3 lata	choroby płuc dzieci – 2 lata	5 lat
15	choroby wewnętrzne	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	choroby wewnętrzne – 3 lata	5 lat
16	choroby zakaźne	choroby zakaźne – 5 lat	–	–	5 lat
17	dermatologia i wenerologia	dermatologia i wenerologia – 5 lat	–	–	5 lat
18	diabetologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	diabetologia – 2 lata	4 lata
19	diagnostyka laboratoryjna	diagnostyka laboratoryjna – 4 lata	–	–	4 lata
20	endokrynologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	endokrynologia – 3 lata	5 lat
21	endokrynologia ginekologiczna i rozrodczość	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii – 5 lat	endokrynologia ginekologiczna i rozrodczość – 2 lata	7 lat
22	endokrynologia i diabetologia dziecięca	–	pediatria – 3 lata	endokrynologia i diabetologia dziecięca – 3 lata	6 lat
23	epidemiologia	epidemiologia – 4 lata	–	–	4 lata
24	farmakologia kliniczna	farmakologia kliniczna – 4 lata	–	–	4 lata
25	gastroenterologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	gastroenterologia – 4 lata	6 lat
26	gastroenterologia dziecięca	–	pediatria – 3 lata	gastroenterologia dziecięca – 3 lata	6 lat
27	genetyka kliniczna	genetyka kliniczna – 4 lata	–	–	4 lata
28	geriatria	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	geriatria – 3 lata	5 lat
29	ginekologia onkologiczna	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii – 5 lat	ginekologia onkologiczna – 3 lata	8 lat
30	hematologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	hematologia – 3 lata	5 lat
31	hipertensjologia	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie chorób wewnętrznych, kardiologii, kardiologii dziecięcej, nefrologii, nefrologii dziecięcej lub pediatrii – 5-6 lat	hipertensjologia – 2 lata	7-8 lat
32	immunologia kliniczna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	immunologia kliniczna – 2 lata	4 lata
33	intensywna terapia	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie chirurgii dziecięcej, chirurgii klatki piersiowej, chirurgii naczyniowej, chirurgii ogólnej, chirurgii onkologicznej, chorób płuc, chorób płuc dzieci, chorób wewnętrznych, chorób zakaźnych, kardiochirurgii, kardiologii, kardiologii dziecięcej, nefrologii, nefrologii dziecięcej, neonatologii, neurochirurgii, neurologii, neurologii dziecięcej, pediatrii lub toksykologii klinicznej – 4-6 lat	intensywna terapia – 2 lata	6-8 lat
34	kardiochirurgia	kardiochirurgia – 6 lat	–	–	6 lat
35	kardiologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	kardiologia – 3 lata	5 lat
36	kardiologia dziecięca	–	pediatria – 3 lata	kardiologia dziecięca – 3 lata	6 lat
37	medycyna lotnicza	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	medycyna lotnicza – 2 lata	4 lata
38	medycyna morska i tropikalna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	medycyna morska i tropikalna – 2 lata	4 lata
39	medycyna nuklearna	medycyna nuklearna – 5 lat	–	–	5 lat
40	medycyna paliatywna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	medycyna paliatywna – 2 lata	4 lata
41	medycyna pracy	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	medycyna pracy – 3 lata	5 lat
42	medycyna ratunkowa	medycyna ratunkowa – 5 lat	–	–	5 lat
43	medycyna rodzinna	medycyna rodzinna – 4 lata	–	–	4 lata
44	medycyna sądowa	medycyna sądowa – 5 lat	–	–	5 lat
45	medycyna sportowa	medycyna sportowa – 4 lata	–	–	4 lata
46	mikrobiologia lekarska	mikrobiologia lekarska – 4 lata	–	–	4 lata
47	nefrologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	nefrologia – 3 lata	5 lat
48	nefrologia dziecięca	–	pediatria – 3 lata	nefrologia dziecięca – 2 lata	5 lat
49	neonatologia	–	pediatria – 3 lata	neonatologia – 2 lata	5 lat
50	neurochirurgia	neurochirurgia – 6 lat	–	–	6 lat
51	neurologia	neurologia – 5 lat	–	–	5 lat
52	neurologia dziecięca	neurologia dziecięca – 5 lat	–	–	5 lat
53	neuropatologia	–	patomorfologia – 2 lata	neuropatologia – 3 lata	5 lat
54	okulistyka	okulistyka – 4 lata	–	–	4 lata
55	onkologia i hematologia dziecięca	–	pediatria – 3 lata	onkologia i hematologia dziecięca – 3 lata	6 lat
56	onkologia kliniczna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	onkologia kliniczna – 4 lata	6 lat
57	ortopedia i traumatologia narządu ruchu	ortopedia i traumatologia narządu ruchu – 5 lat	–	–	5 lat
58	otorynolaryngologia	–	otorynolaryngologia – 2 lata	otorynolaryngologia – 3 lata	5 lat
59	otorynolaryngologia dziecięca	–	otorynolaryngologia – 2 lata	otorynolaryngologia dziecięca – 4 lata	6 lat
60	patomorfologia	–	patomorfologia – 2 lata	patomorfologia – 3 lata	5 lat
61	pediatria	–	pediatria – 3 lata	pediatria – 2 lata	5 lat
62	pediatria metaboliczna	–	pediatria – 3 lata	pediatria metaboliczna – 2 lata	5 lat
63	perinatologia	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii – 5 lat	perinatologia – 2 lata	7 lat
64	położnictwo i ginekologia	położnictwo i ginekologia – 5 lat	–	–	5 lat
65	psychiatria	psychiatria – 5 lat	–	–	5 lat
66	psychiatria dzieci i młodzieży	psychiatria dzieci i młodzieży – 5 lat	–	–	5 lat
67	radiologia i diagnostyka obrazowa	radiologia i diagnostyka obrazowa – 4 lata i 6 miesięcy	–	–	4 lata i 6 miesięcy
68	radioterapia onkologiczna	radioterapia onkologiczna – 5 lat	–	–	5 lat
69	rehabilitacja medyczna	rehabilitacja medyczna – 5 lat	–	–	5 lat
70	reumatologia	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	reumatologia – 3 lata	5 lat
71	seksuologia	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie chorób wewnętrznych neurologii, położnictwa i ginekologii, psychiatrii lub psychiatrii dzieci i młodzieży – 5 lat	seksuologia – 2 lata	7 lat
72	toksykologia kliniczna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	toksykologia kliniczna – 2 lata	4 lata
73	transfuzjologia kliniczna	–	choroby wewnętrzne – 2 lata	transfuzjologia kliniczna – 2 lata	4 lata
74	transplantologia kliniczna	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie: anestezjologii i intensywnej terapii, chirurgii dziecięcej, chirurgii ogólnej, chirurgii klatki piersiowej, chorób wewnętrznych, chorób zakaźnych, gastroenterologii dziecięcej, hematologii, kardiochirurgii, kardiologii, kardiologii dziecięcej, nefrologii, nefrologii dziecięcej, onkologii i hematologii dziecięcej, pediatrii, urologii, urologii dziecięcej – 5-8 lat	transplantologia kliniczna – 2 lata	7-10 lat
75	urologia	urologia – 6 lat	–	–	6 lat
76	urologia dziecięca	–	specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie chirurgii dziecięcej lub urologii – 6 lat	urologia dziecięca – 2 lata	8 lat
77	zdrowie publiczne	zdrowie publiczne – 4 lata	–	–	4 lata
II. Wykaz specjalizacji lekarsko-dentystycznych
1	chirurgia stomatologiczna	chirurgia stomatologiczna – 4 lata	–	–	4 lata
2	chirurgia szczękowo-twarzowa	chirurgia szczękowo-twarzowa – 6 lat	–	–	6 lat
3	epidemiologia	epidemiologia – 4 lata	–	–	4 lata
4	ortodoncja	ortodoncja – 3 lata	–	–	3 lata
5	periodontologia	periodontologia – 3 lata	–	–	3 lata
6	protetyka stomatologiczna	protetyka stomatologiczna – 3 lata	–	–	3 lata
7	stomatologia dziecięca	stomatologia dziecięca – 3 lata	–	–	3 lata
8	stomatologia zachowawcza z endodoncją	stomatologia zachowawcza z endodoncją – 3 lata	–	–	3 lata
9	zdrowie publiczne	zdrowie publiczne – 4 lata	–	–	4 lata

„Załącznik nr 5 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 maja 2023 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów – Wykaz specjalizacji z uwzględnieniem modułów lub specjalizacji wymaganych do ich zrealizowania oraz minimalny czas ich trwania”

Kryteria wyboru specjalizacji

Skoro już wiesz jakie specjalizacje masz do wyboru, czas przejść do najważniejszej części – czyli tego, co należy wziąć pod uwagę podejmując decyzję na temat dalszej drogi zawodowej.

Specjalizacja zabiegowa czy zachowawcza?

Podział trywialny, ale ma swoje niewątpliwe zalety – znacznie zawęża krąg poszukiwań. W trakcie stażu na pewno będziesz mieć okazję, aby przekonać się jak naprawdę wygląda praca na oddziałach zabiegowych, więc możliwe że znasz już odpowiedź na to pytanie. Dla niezdecydowanych przedstawiamy wady i zalety “zabiegówki”, które na pewno przydadzą się przy rozważaniu za i przeciw.

Niewątpliwie największą zaletą specjalizacji zabiegowych jest szybko widoczny i często spektakularny efekt terapeutyczny, który często trudniej zaobserwować w specjalizacjach internistycznych, nierzadko wymagających wieloletniego leczenia dla zobaczenia pierwszych efektów. Po drugie, większość zabiegowców po prostu lubi pracę manualną na bloku operacyjnym – co dla innych może być z kolei wadą. Jeśli chcemy się przekonać jak wygląda specjalizacja stricte zabiegowa – nie ma na to lepszego miejsca od bloku operacyjnego. Warto jednak pamiętać o tym, że chociaż zabiegi z początku mogą wydać nam się fascynujące, spora część procedur jest powtarzalna, więc warto w danym miejscu spędzić trochę więcej czasu, jeśli rozważamy je pod kątem specjalizacji – aby przekonać się czy na pewno “to jest to”. Jest to ważne również z innego powodu – operatywy od kogoś trzeba się nauczyć i dlatego tak ważny jest wybór odpowiedniego ośrodka, w którym otrzymasz satysfakcjonujące szkolenie. Minusem w przypadku “zabiegówki” jest także stosunkowo długi czas do usamodzielnienia się – krzywa uczenia w przypadku niektórych zabiegów jest bardzo długa i ciężka do przejścia, a wiedzy nie da się samemu zdobyć z książek i artykułów naukowych. Jedną z największych wad specjalizacji zabiegowych jest praca często obciążająca psychicznie i fizycznie oraz konieczność pełnienia dyżurów. Jeśli jednak to są główne rozterki powstrzymujące nas przed wyborem “zabiegówki”, warto pomyśleć nieco szerzej – może wybrać inną specjalizację zabiegową, w której operacje z reguły są krótsze? Albo taką, w której gdy nie będziemy już chcieli dyżurować możemy łatwo zmienić charakter pracy? A może inny ośrodek – np. chirurgia ogólna może bardzo różnić się czasem trwania zabiegów w zależności od profilu konkretnego oddziału. Wśród wad specjalizacji zabiegowych w ostatnich czasach niewątpliwie na pierwszy plan wysuwa się duże ryzyko roszczeń ze strony pacjentów, co również warto wziąć pod uwagę przy wyborze specjalizacji. Dodatkowy problem pojawia się przy wyborze wysoko specjalistycznych zabiegówek, jak np. kardiochirurgia lub chirurgia plastyczna – chęć zmiany miejsca pracy w takim przypadku może wiązać się z koniecznością przeprowadzki na znaczne odległości.

Warto pamiętać, że w wielu specjalizacjach z pozoru niezwiązanych z operatywą można spełniać się zabiegowo i vice versa. Dobrym przykładem jest kardiologia, która niekoniecznie musi się kojarzyć tylko i wyłącznie z poradnią czy leczeniu oddziałowym – można skupić się na kardiologii interwencyjnej. Jeśli nie chcemy wybierać typowej “zabiegówki”, a jednocześnie chcemy mieć styczność z manualną częścią medycyny warto rozważyć na pewno anestezjologię i intensywną terapię (gdzie np. będziemy zakładać wkłucia centralne, dotętnicze, pobierać krew na gazometrię, w niektórych ośrodkach wykonywać bronchoskopie u pacjentów wentylowanych mechanicznie oraz oczywiście różnego rodzaju znieczulenia np. podpajęczynówkowe czy TAP-block), gastroenterologię (tutaj mamy szerokie możliwości jeśli chodzi o zabiegi endoskopowe), dermatologię, hematologię (gdzie naszą codziennością będą np. biopsje szpiku kostnego) lub medycynę ratunkową. Z drugiej strony po ukończeniu szkolenia z ginekologii i położnictwa lub okulistyki niekoniecznie trzeba wiązać swoją karierę zawodową z operatywą. 

Rozważ także to, co jest dla Ciebie istotne w przyszłej pracy – czy wolisz długotrwale prowadzić pacjenta, obserwować zmiany jego stanu, nawiązywać relację terapeutyczną (takie możliwości daje medycyna rodzinna, psychiatria, pediatria, a także wiele specjalizacji internistycznych), czy raczej nie będzie przeszkadzał Ci często jednorazowy kontakt z pacjentem (jak w medycynie ratunkowej, ale też w intensywnej terapii, gdzie po poprawie stanu pacjent jest przekazywany na inny oddział lub w znacznej części specjalizacji zabiegowych). 

Podsumowując, co można poradzić dla niezdecydowanych? Każdy z nas najprawdopodobniej przekonał się, jak wyglądały czasem zajęcia na studiach, dlatego najlepszym pomysłem jest skorzystanie z możliwości, które dają aktywności poza zajęciowe oraz staż podyplomowy – praktyki wakacyjne, staże cząstkowe na oddziałach zabiegowych w trakcie stażu podyplomowego oraz udział w kołach naukowych, umożliwiających przychodzenie na dyżury. Duża część osób przy wyborze specjalizacji kieruje się po prostu zainteresowaniami. Jeśli jednak kończąc studia jeszcze nie wiesz w jakiej dziedzinie chciałbyś się spełniać – nic straconego. Wiele osób poznaje swoją ścieżkę właśnie w trakcie stażu podyplomowego – zatem warto dobrze przemyśleć co chcemy zobaczyć w czasie jego trwania.

Od 1.03.2023 roku istnieje możliwość wyboru dowolnego oddziału (do trzech różnych dziedzin w maksymalnie 3 różnych podmiotach) w ramach stażu spersonalizowanego. Jeśli ten czas wciąż nie pozwolił Ci na podjęcie decyzji, w ostateczności możesz również porozmawiać z kierownikiem oddziału i administracją szpitala o kilkutygodniowym wolontariacie na wybranym przez siebie oddziale w celu zapoznania się ze specyfiką pracy. Choć wolontariat może brzmieć strasznie, to często lepsze to niż pójście na rezydenturę do nieznanego miejsca i późniejszy stres związany z przenosinami w razie nietrafionego wyboru.

Ośrodek i atmosfera w nim panująca

Jak już wspomnieliśmy przy dyskusji na temat specjalizacji zabiegowych, miejsce odbywania szkolenia specjalizacyjnego jest tak samo ważne, jak sama specjalizacja. Współpracownicy, kierownik oddziału i administracja szpitala tworzą miejsce, w którym przez kolejne lata będziesz spędzał dwieście godzin miesięcznie. Warto wcześniej zasięgnąć języka bezpośrednio od pracowników wybranego oddziału lub z grup tematycznych na Facebooku skupiających lekarzy w trakcie szkolenia. Dopuszczanie do wykonywania procedur (nie tylko w specjalizacjach zabiegowych! Pomyśl o tym jeśli chcesz się uczyć np. echokardiografii czy endoskopii), atmosfera na oddziale, bezproblemowe odbywanie staży cząstkowych i zasady dotyczące dyżurowania (czy są respektowane zejścia po dyżurach? czy będziesz miał zapewnione realne wsparcie specjalistów? ile dyżurów miesięcznie przypada na rezydenta?)  to kwestie, o które na pewno warto dopytać. Niektóre szpitale oferują dopłaty do rezydentury lub dodatkowe benefity np. z okazji świąt – również warto zorientować się w tej kwestii.  

Jeżeli znasz świetny ośrodek, ale niekoniecznie szkolący w dziedzinie twojego pierwszego wyboru to nie warto go z góry odrzucać – nierzadko rozsądniej jest wybrać jednostkę, w której masz wysokie prawdopodobieństwo odpowiedniego przeszkolenia w dobrej atmosferze i specjalizację drugiego wyboru, niż gorszy podmiot z wymarzoną specjalizacją – w tym przypadku szybko może okazać się, że przez atmosferę w pracy znienawidzisz nawet tę wymarzoną specjalizację.

Atmosfera i relacje między pracownikami oddziału są też osobnym, krytycznym czynnikiem decydującym o tym czy warto podjąć specjalizację w danym szpitalu i oddziale. Twoja codzienna praca będzie oparta na komunikacji. Na nieustannym otrzymywaniu feedbacku od bardziej doświadczonych lekarzy (choć niestety – dla wielu polskich oddziałów szpitalnych lepszym słowem byłoby “otrzymywanie oceny, dewaluowanie i pouczanie” niż “feedback”). Jeśli zaciekawił Cię, któryś oddział, odbywasz w nim staż albo wolontariat by lepiej poznać specjalizację, przyjrzyj się temu jak odnoszą się do siebie pracownicy. Jak ordynator i inni specjaliści traktują rezydentów. Czy umożliwiają im rozwój? Czy chcą im ufać? Czy mają czas na rozmowę z nimi, zaplanowanie ich pracy, czy rozumieją sytuacje życiowe, takie jak choćby narodziny dziecka? Te pytania nie raz zaważyły na pracy i przyszłości wielu osób, które poznaliśmy, które współtworzyły Wiecej niż LEK czy które uczyły się z nami na portalu. Atmosfera i poziom komunikacji na oddziale jest krytyczny dla Twojej motywacji do pracy, poczucia sensu, odczuwania satysfakcji i wartości z każdego, ciężkiego dnia w szpitalu.

Klinika czy powiat?

Postaram się przekornie mocno zarysować oś podziału. Większość ośrodków, niezależnie od statusu kliniki lub jego braku, mieni się w odcieniach szarości i łączy zarówno zalety, jak i wady obu miejsc. Z tego powodu rzadko spotyka się stereotypowy do bólu ośrodek kliniczny i niekliniczny, ale gdyby taki istniał mógłby charakteryzować się poniższymi cechami:

Klinika:

• Hierarchizacja – Feudalizm w XXI wieku. Tytuł przed nazwiskiem wyznacza twoją pozycję w szeregu. Brak formułki „Panie profesorze” przed każdym zdaniem lub przechodzenie na „Ty” wysoce niewskazane.
• Innowacyjność – wysokie prawdopodobieństwo postępowania zgodnie z EBM i najnowszymi wytycznymi.
• Rozwój naukowy – doktorat, publikacje, dydaktyka? Wszystko w pakiecie.
• Dostęp do stołu operacyjnego i innych procedur – niekiedy możesz być piąty w kolejce. Do asysty.
• Dopłata do rezydentury – zapomnij. Na Twoje miejsce czeka 5 innych chętnych.
• Bez pośpiechu – zazwyczaj przysposobienie do zawodu odbywa się stopniowo z dyżurami towarzyszącymi.

Powiat:

• Skok na głęboką wodę – najprawdopodobniej w ciągu pierwszych godzin dni otrzymasz swoich pacjentów wraz z terminem samodzielnego dyżuru w zamian za uścisk dłoni i szczery uśmiech kierownika oddziału.
• Eminence-based medicine – „Bo u nas się tak robi”.
• Staże zewnętrzne? Pierwsze słyszę – Twoja obecność na macierzystym oddziale może okazać się niezastąpiona.
• Dodatkowe źródła zarobków w jednostce, podyktowane mniejszą liczbą pracowników – więcej dyżurów? Izba przyjęć? SOR? Dopłata do rezydentury? Do wyboru, do koloru.
• Ograniczony wybór specjalizacji – rzadko kiedy istnieje możliwość rozpoczęcia szkolenia z wąskiej dziedziny.

Oczywiście to podział z przymrużeniem oka, jednak podejmując decyzję na temat ośrodka szkoleniowego warto realnie przyjrzeć się ilości rezydentów w stosunku do ilości łóżek na oddziale, rozważyć czy chcemy w przyszłości rozwijać się naukowo, i jeśli tak to jakie możliwości w tym kierunku da nam ośrodek szkolący, zorientować się jak wygląda atmosfera na oddziale, kwestia dyżurów i czy rezydent ma możliwość skonsultowania się ze specjalistą w razie potrzeby. Plusem szpitali klinicznych jest możliwość prowadzenia zajęć ze studentami, co może stanowić dodatkowe źródło dochodu (choć nie oszukujmy się, kokosy to nie są), szpitale niekliniczne z kolei częściej oferują dopłaty do rezydentury i to nie raz na poziomie drugiej rezydentury. Szpitale mogą różnić się także dostępem do poszczególnych badań, czy obecnością radiologów w godzinach popołudniowych.

Mali pacjenci

Drugim podstawowym pytaniem, które trzeba zadać sobie przy wyborze specjalizacji to czy lubisz pracę z dziećmi (i rodzicami!). Jeśli tak, na pewno zastanawiasz się nad wyborem pediatrii, neonatologii lub specjalizacji z pediatrią, jako modułem podstawowym (np. kardiologa dziecięca). Warto pamiętać, że pediatria to specjalizacja bardzo szeroka i prawdopodobnie w przyszłej pracy spotkasz się z pacjentami w każdym wieku – co może być postrzegane jako wada lub zaleta tej specjalizacji. Ciekawą opcją może być odbycie szkolenie z dziedzin, które nie mają swojego pediatrycznego odpowiednika (m.in. radiologia i diagnostyka obrazowa) w ośrodkach dziecięcych – może to będzie sposób na pogodzenie twoich dwóch pasji? Nie zapominajmy również o medycynie rodzinnej, w której ma się do czynienia z pełnym przekrojem wiekowym – znaczna część lekarzy tej specjalności przyjmuje zarówno dzieci, jak i dorosłych, więc jeśli nie masz pewności czy chcesz pracować z dziećmi może to będzie twój najlepszy wybór? Zawsze możesz wtedy w pewnym momencie zdecydować, że jednak zajmujesz się tylko starszymi pacjentami, niektórzy lekarze pracują w przychodniach gdzie np. przyjmują tylko dorosłych i dzieci powyżej konkretnego roku życia, a pozostałymi opiekuje się pediatra.

Work-life balance

Po osiągnięciu tytułu specjalisty, równowagę można osiągnąć w praktycznie dowolnej specjalizacji – poradnia i/lub planowe zabiegi na rynku prywatnym, bez oddziału i dyżurów. W trakcie odbywania rezydentury jest to jednak zdecydowanie trudniejsze. Medycyna rodzinna jest najprawdopodobniej najczęściej wskazywaną specjalizacją, w której taką równowagę można zachować i to od początku szkolenia. Inne specjalizacje zachowawcze z mniejszą ilością stanów nagłych również można tutaj zaliczyć – na oddziale reumatologii, dermatologii czy geriatrii prawdopodobnie spotkasz się z mniejszą liczbą ostrych przyjęć niż na chirurgii czy neurologii. Istotny jest również ośrodek m.in. ze względu na liczbę dyżurów i obecność szpitalnego oddziału ratunkowego. Warto zastanowić się czy w ogóle chcesz dyżurować. Jeśli nie, to czy jesteś w stanie dyżurować przez kilka lat specjalizacji? Czy może dyżury nie wchodzą w grę od początku? Jeśli tak, to jak dużo? W oparciu o odpowiedź na te pytania możesz wstępnie wybrać specjalizację, a następnie ośrodek szkolący – tutaj jednak warto ponownie skonsultować się z rezydentami z danego oddziału. Jeśli rozważasz medycynę rodzinną ważne jest również to, żeby pamiętać o tym, że jest to specjalizacja wyjątkowa – już od pierwszego dnia szkolenia często jesteś sam na sam z pacjentem w gabinecie i nie masz możliwości przedyskutowania przypadku z kolegami z dyżurki. Przemyśl, czy taka praca Ci odpowiada – może warto przed wybraniem miejsca szkoleniowego zapytać o możliwość konsultacji ze starszym lekarzem w pierwszych miesiącach rezydentury? 

Do work-life balance z pewnością można zaliczyć także obciążenie psychiczne. Z pewnością przed wyborem specjalizacji trzeba przemyśleć z jakimi pacjentami chcesz pracować – czy nie stresuje Cię za bardzo praca z chorymi w ciężkim stanie, czy nie masz problemu z podejmowaniem decyzji pod presją czasu. Wśród mniej obciążających psychicznie często wymienia się specjalizacje, w których spotykamy się raczej z pacjentami w stosunkowo stabilnym stanie, jak medycyna rodzinna (chociaż tutaj z kolei liczba pacjentów i ograniczony czas wizyty potrafi dać w kość), dermatologia, endokrynologia, okulistyka, ortopedia, czy specjalizacje w których kontakt z pacjentem jest mniejszy, jak radiologia lub patomorfologia

Zapotrzebowania na daną specjalizację

Lekarzy wielu specjalności w polskim systemie ochrony zdrowia brakuje i w przewidywalnej przyszłości brakować będzie. Oczywiście są to tylko dane szacunkowe i przewidywania, więc trudno traktować je jako wyznacznik wyboru specjalizacji, ale jeśli ktoś rozważasz kilka specjalizacji na równi, może tym fragmentem pomożemy Ci podjąć decyzję. W Departamencie Analiz i Strategii Ministerstwa Zdrowia przygotowano mapy potrzeb zdrowotnych na lata 2022-2026. Zostały opracowane przez zespół specjalistów w zakresie modelowania ekonomicznego i analiz statystycznych, a w procesie opiniowania uczestniczyli eksperci medyczni oraz eksperci zdrowia publicznego z wielu państwowych instytucji.

Na podstawie wskaźników zapotrzebowania oszacowanych przez konsultantów krajowych oraz danych z Centralnego Rejestru Lekarzy stwierdzono, że:

• Największy niedobór lekarzy występuje w dziedzinach: choroby wewnętrzne, medycyna rodzinna, psychiatria, medycyna pracy, geriatria i medycyna ratunkowa.
• Zapotrzebowanie zostało przekroczone w m.in. otolaryngologii, chirurgii ogólnej, endokrynologii, chorobach płuc oraz reumatologii.

Różnice pomiędzy rekomendowaną liczbą lekarzy podaną przez konsultantów krajowych a faktyczną liczbą lekarzy na 100 tys. ludności były zróżnicowane regionalnie. W przypadku lekarzy specjalistów chorób wewnętrznych największą rozbieżność zaobserwowano w województwie lubuskim oraz opolskim. Z kolei w województwie mazowieckim oraz w województwie łódzkim wskaźnik lekarzy aktywnych zawodowo przyjął wyższe wartości niż wskaźnik rekomendowanej liczby lekarzy przez konsultantów krajowych.

Dodatkowo, w chorobach wewnętrznych, medycynie rodzinnej oraz psychiatrii widoczna była największa suma potrzebnych miejsc specjalizacyjnych do zmniejszenia różnicy pomiędzy lekarzami specjalistami osiągającymi wiek emerytalny a lekarzami uzyskującymi tytuł specjalisty.

Zwrócono również uwagę na to, ilu specjalistów osiągnie w ciągu sześciu lat wiek emerytalny (co nie jest równoznaczne z odejściem z rynku pracy), a ilu lekarzy w trakcie szkolenia specjalizacyjnego uda się w tym czasie wykształcić. Wydaje się, że największy problem dotknie szczególnie obszar chorób wewnętrznych – liczba lekarzy osiągających wiek emerytalny przewyższa prawie dwukrotnie liczbę lekarzy w trakcie szkolenia. Znaczący problem związany z mniejszą liczbą lekarzy może wystąpić w przyszłości także w innych dziedzinach takich jak: pediatria, chirurgia ogólna, choroby płuc oraz ginekologia i położnictwo.

Największe prawdopodobieństwo płynnej wymiany pokoleniowej dotyczy radiologii i diagnostyki obrazowej, psychiatrii, kardiologii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu oraz anestezjologii i intensywnej terapii. Nie oznacza to jednak braku zapotrzebowania na nowych lekarzy tych specjalności, mimo że liczba lekarzy w trakcie specjalizacji znacząco przewyższa liczbę specjalistów w wieku okołoemerytalnym.

Zielińska – Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz (2022 r.)
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 27 sierpnia 2021 r. w sprawie mapy potrzeb zdrowotnych

Najczęściej wybierane specjalizacje

Na dzień 20.03.2020 r. najwięcej lekarzy odbywało szkolenie specjalizacyjne z chorób wewnętrznych (2310), pediatrii (2077), medycyny rodzinnej (1918), anestezjologii i intensywnej terapii (1409), kardiologii (1250) oraz radiologii i diagnostyki obrazowej (1229).

Nietrudno zauważyć, że podium stanowią dziedziny, na które jest aktualnie największe zapotrzebowanie na podstawie oszacowań konsultantów lub są zagrożone brakiem zastępowalności pokoleniowej.

Specjalizacje lekarskie z najwyższym wymaganym progiem rekrutacyjnym

Cóż, w tym akapicie nikogo nie zaskoczę. Opierając się na analizie wyników postępowania kwalifikacyjnego z jesieni 2022 r. oraz wiosny 2023 r. można stwierdzić, że najwięcej pracy przed najbliższym LEKiem czeka tych, którzy myślą o specjalizacji z chirurgii plastycznej, endokrynologii oraz dermatologii i wenerologii. 

Średni próg (wynik postępowania kwalifikacyjnego; miejsca rezydenckie, miejsc doktoranckich nie uwzględniono):

• Wiosna 2023 r. – chirurgia plastyczna (91.22%), dermatologia i wenerologia (90.51%), endokrynologia (90.27%).
• Jesień 2022 r. – chirurgia plastyczna (91.79%), endokrynologia (91.33%), dermatologia i wenerologia (90.72%).

Zielińska – Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz (2022 r.)
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 27 sierpnia 2021 r. w sprawie mapy potrzeb zdrowotnych
cmpk.edu.pl

Opcja dla wciąż niezdecydowanych

Osobom, którzy nie potrafią zdecydować się na wąską specjalizację, można polecić wybór dziedziny, po ukończeniu której mogą w trybie pozarezydenckim uzyskać kolejną specjalizację w krótszym czasie. Doświadczenie nabyte w trakcie pierwszego szkolenia specjalizacyjnego pomoże wybrać docelową dziedzinę, w której chce się docelowo pracować. 

Najszerszy wybór mają bez wątpienia specjaliści chorób wewnętrznych, pediatrii i chirurgii ogólnej. Mogą zdecydować się w zależności od posiadanej specjalizacji na m.in. alergologię, chirurgię dziecięcą, neonatologię czy gastroenterologię. Nie oznacza to jednak, że jest to opcja zarezerwowana tylko dla nich. Wybór kolejnej ścieżki kształcenia jest możliwy dla większości specjalistów, a ze szczegółową listą można zapoznać się na stronie CMKP (https://www.cmkp.edu.pl/ksztalcenie/podyplomowe/lekarze-i-lekarze-dentysci) w zakładce “Modułowe programy specjalizacji lekarskich”.

Co zrobić, gdy wybrana specjalizacja nie spełnia pokładanych w niej oczekiwań?

Jak zmienić specjalizację?

Wybór specjalizacji to nie podpisanie cyrografu. Jeśli z jakichś przyczyn myślisz o zmianie lub chcesz wiedzieć na zaś, czy jest to możliwe to mamy dobrą wiadomość – jak najbardziej!

Jeżeli zostałaś/-eś zakwalifikowany do odbywania rezydentury, lecz nie rozpocząłaś/-eś szkolenia specjalizacyjnego w okresie 3 miesięcy od dnia wskazanego na skierowaniu, możesz złożyć kolejny wniosek o odbywanie rezydentury.

Jeśli specjalizacja została rozpoczęta to jej zmiana możliwa jest w dwóch trybach:

1) Na podstawie art. 16ea ust. 3 i 4. ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty – Lekarz, który został zakwalifikowany do odbywania rezydentury i rozpoczął szkolenie specjalizacyjne, może bez podawania przyczyny złożyć ponowny wniosek o odbywa­nie rezydentury w innej dziedzinie medycyny, nie więcej jednak niż jeden raz. Wniosek lekarz może złożyć w przypadku:

– zmiany na inny moduł podstawowy lub inny moduł jednolity – nie później niż w okresie pierwszych 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia szkolenia specjalizacyjnego.

– tego samego modułu podstawowego – po ukończeniu tego modułu tj. po 2 lub 3 latach w zależności od specjalizacji.

2) Na podstawie art. 16ea ust. 6 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty – Lekarz, który został zakwalifikowany do odbywania rezydentury i rozpoczął szkolenie specjalizacyjne, może nie więcej niż jeden raz złożyć ponowny wniosek o odbywanie rezydentury w innej dziedzinie medycyny, w przypadku, gdy posiada on orzeczenie lekarskie o istnieniu przeciwwskazań́ do kontynuowania dotychczasowej specjalizacji wydane przez lekarza medycyny pracy.

Reasumując, istnieją 2 tryby zmiany dziedziny kształcenia oparte na tej samej ustawie – z orzeczeniem lekarskim o istnieniu przeciwwskazań i bez podania przyczyny.

Powyższe ograniczenia przy zmianie dziedziny specjalizacji nie dotyczą lekarzy odbywających szkolenie specjalizacyjne w trybie pozarezydenckim.

Zmiana miejsca odbywania specjalizacji

Czujesz zadowolenie z wyboru specjalizacji, ale niekoniecznie z ośrodka, w którym pracujesz? Warto wiedzieć, że możesz go zmienić.

Lekarz rezydent może w uzasadnionych przypadkach zmienić miejsce odbywania szkolenia specjalizacyjnego pod pewnymi warunkami:

• Akredytowana jednostka docelowa posiada wolne miejsca szkoleniowe.
• Upłynął rok od dnia zakwalifikowania się do odbywania szkolenia specjalizacyjnego.

Jeżeli powyższe warunki zostaną spełnione to wymagane jest uzyskanie zgody dyrektora jednostki i ew. kierownika oddziału (w zależności od właściwego urzędu wojewódzkiego). W przypadku przenosin do innego województwa potrzebna jest jeszcze akceptacja docelowego konsultanta wojewódzkiego w danej dziedzinie medycyny.

Wymóg czasowy tj. rok od dnia zakwalifikowania się na szkolenie specjalizacyjne nie obejmuje lekarzy zatrudnionych w trybie pozarezydenckim. 

Zachęcamy do kontaktu z urzędem wojewódzkim w celu uzyskania szczegółowych informacji na temat samej procedury, terminów oraz innych dokumentów, które należy przedłożyć.

Podsumowanie

Ufff, to już koniec. Staraliśmy się przekazać jak najwięcej porad, pomocnych w dokonaniu przemyślanego wyboru. Porozmawiaj z doświadczonymi lekarzami, starszymi kolegami i koleżankami, jeżeli odbywali lub odbywają szkolenie specjalizacyjne z dziedzin, którymi się interesujesz – nie ma nic cenniejszego jak opinia osoby, która już pracuje w danym miejscu.

 Jeżeli jednak po wielu przemyśleniach dalej nie wiesz, jaką specjalizację wybrać to pamiętaj, że czasem brak decyzji to najlepsza decyzja. Zawsze możesz zrezygnować z aktualnej rekrutacji i podjąć pracę w POZ, NPL lub SOR. Poznasz medycynę od kuchni, a przy okazji zbudujesz poduszkę finansową. Zdobyte w ten sposób doświadczenie z pewnością pozwoli w przyszłości podjąć decyzję, z której będziesz zadowolony!