Przychodzi taki moment na studiach, kiedy wielu z nas zaczyna się zastanawiać nad napisaniem pracy naukowej. Może jesteś tu właśnie dlatego, że taka myśl wpadła do Twojej głowy. Kierują nami różne pobudki. Jedni chcą poszerzać granice medycyny, być naukowcami i ratować świat. Inni skorzystają z propozycji rzuconej na spotkaniu koła naukowego („Kto chce napisać pracę naukową?”). Jest też grupa studentów, którzy kierują się głównie chęcią zdobycia dodatkowych punktów do stypendiów i rekrutacji na staż, doktorat czy specjalizację. Niezależnie od motywacji, początkowo wszyscy mierzą się z podobnymi problemami.
W tym artykule chciałbym opowiedzieć Ci, jak możesz podejść do pisania pracy naukowej. Wyjaśnię, czym jest praca naukowa i jakie są rodzaje artykułów. Postaram się podpowiedzieć, jak wybrać temat pracy, znaleźć dofinansowanie i – wreszcie – opublikować artykuł. Niezależnie od tego, czy planujesz karierę naukową w kraju bądź za granicą, czy też chcesz zwyczajnie spróbować swoich sił w „robieniu nauki” lub przedstawić pracę na konferencji – znajdziesz tu coś dla siebie.
Dlaczego prace naukowe mogą być ważne dla przyszłych lekarzy?
Praca naukowa może stanowić przedstawienie wyników przeprowadzonych przez nas badań bądź opis czy analizę obecnego stanu wiedzy. O różnych rodzajach prac opowiem w dalszej części artykułu. Pytanie jednak: dlaczego ten temat jest ważny dla przyszłych lekarzy – przecież nie każdy musi być naukowcem?
W erze evidence-based medicine (EBM; medycyny opartej na dowodach) nie da się bazować jedynie na podręcznikach akademickich. Postęp medycyny jest ogromny, a każdego dnia bombardują nas informacje o nowych doniesieniach naukowych. Zaznajomienie się z tematem pisania prac naukowych pomoże Ci w weryfikacji wiarygodności tych doniesień. Nauczysz się, gdzie szukać informacji i będziesz wiedzieć, na co zwracać szczególną uwagę. Będzie to korzystne dla Ciebie i Twoich pacjentów, niezależnie od tego, czy postanowisz prowadzić karierę naukową, czy też nie.
Jakie są inne korzyści z działalności naukowej w trakcie studiów? Teoretycznie masz szansę przyczynić się do rozwoju medycyny. Prace studenckie nie zostaną raczej (choć kto wie? 🙂) opublikowane w „The Lancet” czy „Nature”, ale Twoja praca może stać się kiedyś elementem większego opracowania naukowego czy pomóc komuś zrozumieć dane zagadnienie. Zdobędziesz nowe umiejętności i doświadczenie, poznasz nowe osoby i zobaczysz, jak pracuje się w zespole badawczym. Dodatkową korzyść stanowią punkty przyznawane za publikacje naukowe w rekrutacji na staż czy specjalizację.
Czym są prace naukowe?
Rodzaje prac naukowych
Zanim przejdziemy do omówienia praktycznych aspektów działalności naukowej, chciałbym przedstawić Ci różne rodzaje prac naukowych.
Praca oryginalna to artykuł, w którym po raz pierwszy donosimy o nowych odkryciach – wynikach obserwacji lub eksperymentów. Składa się z abstraktu, wstępu, opisu metodologii badań, opracowania wyników, dyskusji i piśmiennictwa. Najważniejszymi elementami tej pracy są tytuł i abstrakt. Tytuł decyduje o tym, czy w ogóle uda się wyszukać tę pracę, i czy wzbudzi ona zainteresowanie. Abstrakt stanowi zwięzłe przedstawienie zawartości całego artykułu.
Praca przeglądowa stanowi podsumowanie dotychczasowej wiedzy na jakiś temat. Tego rodzaju prace są często pisane na zamówienie czasopism. Mają swobodniejszą strukturę niż prace oryginalne – składają się ze wstępu oraz obszernej części zbudowanej z rozdziałów i podrozdziałów, w której autorzy omawiają zebrane informacje. Na końcu pracy powinna znaleźć się konkluzja podsumowująca obecny stan wiedzy i przeważnie zawierająca formułę „konieczne są dalsze badania…” (warto wskazać sugerowany kierunek tych badań i powód konieczności ich prowadzenia). Każda osoba rozpoczynająca działalność naukową powinna zapoznać się z literaturą dotyczącą jej pola działania. Oznacza to, że niezależnie od tematu i rodzaju pracy, które wybierzesz, musisz zapoznać się z pracami przeglądowymi dotyczącymi zagadnień, nad którymi zaczniesz pracować.
Metaanaliza to podtyp pracy przeglądowej. Stanowi bardzo wartościowy rodzaj pracy, która wymaga znajomości statystyki na poziomie wyższym niż podstawowy. Stanowi matematyczne podsumowanie analizy wszystkich dostępnych badań na dany temat. W praktyce chodzi o to, że autorzy dokonują przeglądu literatury, a następnie tworzą dużą bazę danych w oparciu o wszystkie dopasowane badania i opracowują skumulowane wyniki.
Case report to forma, którą często możemy spotkać na konferencjach studenckich. Stanowi zwięzły opis ciekawego przypadku klinicznego ze zwróceniem szczególnej uwagi na wybrany aspekt kliniczny. Jest to często niedoceniana forma publikacji potencjalnie pomocna w praktyce lekarskiej. Case report niestety bardzo trudno opublikować.
Książki naukowe – zdarza się, że dołączymy do zespołu, który przygotowuje podręcznik naukowy. Jest to inna forma pracy niż pisanie artykułu, ale także ciekawa i wartościowa. Podręcznik musi dostarczać czytelnikowi pełnych, zweryfikowanych i aktualnych informacji na dany temat.
Tab. 1 Podsumowanie rodzajów prac naukowych i przykładowe artykuły
| Rodzaj pracy | Opis | Przykłady |
| Praca oryginalna |
Po raz pierwszy przedstawia konkretne dane; powstaje w oparciu o przeprowadzone badania |
NEJM: Two Randomized Trials of Low-Dose Calcium Supplementation in Pregnancy; |
| Praca przeglądowa | Podsumowuje dotychczasową wiedzę na dany temat |
J.W. Busse i in., Opioids for Chronic Noncancer Pain A Systematic Review and Meta-analysis, „JAMA” 2018, tom 320, nr 23. |
| Case report | Opis ciekawego przypadku klinicznego |
Bibliometria
Jest jeszcze jeden ważny aspekt, który wymaga omówienia. Nie wystarczy, że napiszemy pracę, a potem wstawimy ją na bloga. Aby artykuł został pracą naukową, musi przejść recenzję i zostać opublikowany w czasopiśmie naukowym (obecnie przeważnie w formie internetowej). Pewnie słyszałeś o impact factor (IF)? To przykład wskaźnika bibliometrycznego wykorzystywanego do rankingowania osób i instytucji działających naukowo. Wskaźnik ten, wyliczany przy wykorzystaniu danych matematycznych i statystycznych, służy do oceny wartości naukowej czasopism, publikacji i autorów. Pod uwagę bierze się liczbę cytowań artykułów z danego czasopisma w danym roku kalendarzowym. Mówiąc bardzo skrótowo: im wyższy IF, tym bardziej prestiżowe czasopismo. Istnieje także punktacja MNiSW – to nasz lokalny system punktowania czasopism i autorów powstały na potrzeby oceny działalności jednostek naukowych.
Tutaj znajdziecie Komunikat Ministra Nauki z dnia 05 stycznia 2024 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych.
Tab. 2 Przykładowa punktacja wybranych czasopism w 2024 roku
| Nazwa czasopisma | IF | Punkty MNiSW |
| „Nature” | 64,8* | 200 |
| „Frontiers in Physiology” | 5,6* | 100 |
| „Kardiologia Polska” | 3,3* | 100 |
| „Journal of Education, Health and Sport” | –** | 40 |
* IF za 2022 rok.
** Czasopismo nie posiada wskaźnika IF.
Etapy pisania pracy
Wybór tematu i promotora
Początki bywają trudne. Tradycyjna ścieżka studenckiej kariery naukowej zaczyna się od Studenckiego Koła Naukowego (SKN). Listę kół działających na Twojej uczelni znajdziesz na stronie odpowiedniego Studenckiego Towarzystwa Naukowego. Możesz zobaczyć też listy rankingowe SKN, które pomogą Ci wybrać najbardziej zaangażowane naukowo Koła. Jeżeli interesują Cię bardziej praca laboratoryjna i nauki podstawowe, dobrym rozwiązaniem może być dołączenie do SKN prowadzonego przy zakładzie fizjologii, histologii, immunologii czy farmakologii. Koła skupione wokół nauk podstawowych mają wiele zalet –- ich opiekunowie często są osobami o dużym dorobku naukowym, które większość swojej kariery poświęcają na badania i granty. Będziesz mógł zbudować solidny warsztat i współpracować w zespole. Większość studentów w tych kołach bierze udział w projektach badawczych i pisaniu prac, które często są potem publikowane w impaktowanych czasopismach. Z mojego doświadczenia wynika, że w takich SKN masz większą szansę na udział w pisaniu pracy oryginalnej, czyli takiej, która opisuje wyniki przeprowadzonego badania stanowiące pewną naukową nowość. Może to być opis badania przeprowadzonego właśnie w tej jednostce, na hodowlach komórkowych, tkankowych, zwierzętach czy materiale genetycznym.
Jeżeli sama myśl o powrocie do zagadnień z pierwszych lat studiów przyprawia Cię o mdłości, może lepiej przejrzyj ofertę SKN skupionych na naukach klinicznych. Interesuje Cię ginekologia? Dołącz do SKN działającego przy klinice ginekologii. Wolisz chirurgię? Śmiało! Przeważnie na jednym z pierwszych spotkań SKN przewodniczący pyta, czy są osoby chętne na pisanie prac. Opiekun proponuje tematy, do których dołączają się konkretne osoby. W przypadku kół klinicznych często pisze się opisy przypadków, ale zdarzają się też prace oryginalne czy przeglądowe.
Właśnie, co z tematem pracy? Nie bój się, nie musisz przychodzić z gotowym tematem i planem działania. Opiekunowie kół przeważnie mają listę tematów do zaproponowania. Może być tak, że dołączysz do zespołu, który już pracuje nad jakimś zagadnieniem i po prostu wesprzesz jego pracę.
Dobrze też trafić na odpowiedniego promotora, który będzie pełnić rolę mentora. Może to być bardziej doświadczona koleżanka, doktorant czy profesorka. Trafienie na kogoś, kto chce wesprzeć nasz rozwój i wskazać nam różne możliwości oraz motywować do doskonalenia swojej pracy, jest trudne do przecenienia.
Na czym może polegać Twoja rola?
Twoje zadania mogą się bardzo różnić w zależności od SKN, dziedziny i rodzaju pracy, którą będziesz przygotowywać. W przypadku udziału w przygotowywaniu prac oryginalnych z zakresu nauk podstawowych możesz brać udział w pracach laboratoryjnych. Nie martw się, starsi członkowie zespołu wprowadzą cię w świat laboratorium. Czasami konieczne mogą okazać się dodatkowe kursy, np. do pracy ze zwierzętami laboratoryjnymi. W naukach klinicznych możesz być jedną z osób uzyskujących, zbierających i segregujących dane. Może wiązać się to np. z prowadzeniem ankiet i kwestionariuszy czy wertowaniem archiwów szpitalnych w poszukiwaniu wyników badań określonych pacjentów.
Klasycznym studenckim zadaniem, niezależnie od rodzaju pracy, jest dokonanie przeglądu literatury na dany temat. Niezbędnym narzędziem do wykonania tego zadania są medyczne bazy danych, choćby najpopularniejsza baza – Medline (znana jako PubMed).
Możesz też brać udział w opracowywaniu wyników. Tutaj bardzo przyda się znajomość podstaw biostatystyki i posługiwanie się programami takimi jak Statistica.
Możesz wreszcie mieć wkład w samo pisanie artykułu pod okiem bardziej doświadczonych osób, a następnie brać udział w wysłaniu artykułu do publikacji i odpowiadaniu na komentarze recenzentów.
Twój wkład w tworzenie pracy będzie zależał od wielu czynników. Jeżeli to studencki case report, możliwe, że napiszesz go razem z dwiema czy trzema osobami ze studiów pod okiem opiekuna. Jeżeli to praca oryginalna lub duża praca przeglądowa, raczej będziesz jednym z wielu członków zespołu. Nie nastawiaj się na zostanie pierwszym autorem na start. Wszystko przyjdzie z czasem. Zdobywaj doświadczenie, ucz się od starszych i uzbrój w cierpliwość, bo praca naukowa to bardziej maraton niż sprint!
Plan i organizacja
Plan i organizacja Twojej pracy będą zależeć od rodzaju projektu, do którego się zgłosisz. Wiele elementów będzie jednak wspólnych. Omówmy jednak najpierw składowe planu pisania pracy oryginalnej. Potem przejdziemy do pracy przeglądowej, a na końcu wspomnę o case report.
Niezależnie od rodzaju pracy, zacznij od solidnego przeglądu literatury. Możesz na to potrzebować miesiąca lub dwóch. Trzeba się przyłożyć do tego etapu i bardzo solidnie zapoznać z tematem.
Praca oryginalna
Jeżeli planujemy pracę oryginalną, to obmyślamy metodę badania i sposób jego przeprowadzenia. Wśród studentów popularne są internetowe badania ankietowe, choć wiele można im zarzucić w kwestii rzetelności i jakości danych. Omawiamy z opiekunem planowany przez nas sposób przeprowadzania badania. Następnie przystępujemy do działania i zbieramy wyniki.
Analizujemy wyniki, wykonujemy odpowiednie obliczenia i przystępujemy do pisania artykułu. Dobrze jest już na tym etapie rozejrzeć się w interesujących nas czasopismach. Często publikacja musi być napisana w określony sposób – mieć ograniczoną liczbę tabeli i rycin, określoną maksymalną liczbę autorów, a także ograniczoną długość tekstu. Poza tym wiele czasopism wymaga wniesienia konkretnych opłat przed publikacją, nierzadko odpowiednika kilkunastu tysięcy złotych. Wybierzmy kilka czasopism, które są w naszym zasięgu i rozpocznijmy proces pisania.
Pisanie artykułu jest swoistym zwieńczeniem naszej pracy. Możemy podzielić się w zespole konkretnymi sekcjami artykułu i przystąpić do działania. Gdy artykuł jest już gotowy i zatwierdzony przez opiekuna, wysyłamy go do czasopisma. Następnie czekamy na informację, czy został przyjęty do recenzji – oraz na samą recenzję. Gdy otrzymamy nasz artykuł z uwagami recenzentów, trzeba się do nich odnieść i dokonać odpowiednich poprawek. Na koniec wysyłamy gotowy artykuł i mamy nadzieję, że zostanie zaakceptowany. Samo opracowywanie wyników i pisanie pracy to długi proces, który może zająć nawet 12–15 miesięcy.
Praca przeglądowa
W przypadku pracy przeglądowej nie ogranicza nas konieczność zebrania „fizycznych danych”. Korzystamy z dostępnej literatury i obmyślamy najlepszy sposób omówienia danego tematu. Pamiętaj, żeby upewnić się, czy nie powstała bardzo podobna praca w ostatnim czasie. Samo pisanie może być procesem dość żmudnym i czasochłonnym. Dodatkowo opublikowanie pracy przeglądowej, która nie została zlecona przez czasopismo, może stanowić duże wyzwanie.
Opis przypadku
Opis przypadku to krótka i treściwa forma publikacji, która może nas wiele nauczyć. Niestety opublikowanie takiej pracy jest jeszcze trudniejsze niż pracy przeglądowej. Nie ma się jednak co zniechęcać. Jest to dobra baza do ćwiczeń, a także świetny temat do zaprezentowania na konferencji studenckiej. Poza tym ciekawy przypadek kliniczny możemy spróbować opublikować w trzech różnych formach: jako klasyczny case report, który powinien być skonstruowany zgodnie ze schematem (wprowadzenie, materiały i metody, wyniki oraz dyskusja); inna forma to letter to the editor (maksymalnie kilkaset słów zwięzłego opisu); ostatnia możliwość to publikacja w formie maksymalnie atrakcyjnej wizualnie (zdjęcia, grafiki). W pisaniu opisu przypadku z pewnością potrzebna będzie pomoc lekarzy klinicystów, którzy podsuną ciekawy przypadek do opracowania. Dalsze opracowanie danych jest, przynajmniej w teorii, dosyć proste. Pamiętaj jednak, żeby przed przystąpieniem do pisania pracy zadbać o rzetelne zebranie wszystkich dokumentów związanych z hospitalizacją danego pacjenta. Sprawdź też, czy rzeczywiście masz przed sobą wyjątkowo ciekawy przypadek. To, co wydaje Ci się niesamowite, może okazać się już wielokrotnie opisane i dobrze znane. W takim przypadku masz nikłe szanse na pokazanie gdzieś swojej pracy.
Jeżeli dołączyłaś/eś do grupy badawczej zajmującej się większym projektem, to raczej nie musisz bać się o organizację pracy. Zadania najpewniej zostaną Ci odgórnie przydzielone przez kierownika projektu.
Jeszcze jedna uwaga: wybierz mądrze program, w którym zdecydujesz się napisać pracę. Jeżeli pracujesz w zespole, rozważ działanie w programie, który pozwoli łatwą i synchroniczną pracę wielu osób. W moim przypadku dobrze sprawdził się Google Docs, który dodatkowo umożliwia śledzenie zmian w czasie, a także zainstalowanie dodatkowych pomocnych wtyczek – i jest darmowy.
Szukanie literatury
Poszukiwanie odpowiedniej literatury stanowi niezbędną umiejętność każdego medyka. Musisz wiedzieć, gdzie znajdziesz najnowsze doniesienia z badań, publikacje z interesującej Cię dziedziny, listy i wyniki badań klinicznych. Niezależnie od tego, czy przyczynisz się do rozwoju nauki, będziesz korzystać z tych umiejętności w życiu zawodowym. Nie wystarczy znalezienie artykułu. Jeżeli odpowiednio zaangażujesz się w szukanie – znajdziesz artykuł popierający niemal każdą tezę. Konieczna jest umiejętność efektywnego wyszukiwania (trzeba wiedzieć, gdzie warto szukać), a także krytycznej i kompetentnej selekcji (musisz zdecydować, które artykuły są dobrej jakości oraz przedstawiają wartościowe i prawdziwe dane).
Zastanów się, czego szukasz – odpowiednie frazy wpisane w okno wyszukiwarki medycznej pozwolą od razu odsiać pożądane przez Ciebie artykuły od zbędnego szumu. Wszystkie dostępne bazy danych umożliwią Ci przeszukiwanie przy pomocy haseł kluczowych. Są one raczej intuicyjne. Niestety, aby wyszukać wszystkie prace związane z danym tematem, często musimy używać synonimów i różnych form gramatycznych (na szczęście angielski jest dosyć łaskawy pod tym kątem).
Dodatkowe zawężanie wyszukiwanych wyników możliwe jest przez dodawanie tzw. operatorów Boole’a, czyli „AND”, „OR” i „NOT”. Dla przykładu: jeżeli chcemy wyszukać publikacje zawierające terminy „subarachnoid anaesthesia” i „morphine”, to wpisanie w okienku wyszukiwarki „subarachnoid anaesthesia AND morphine” pozwoli nam na wyszukanie prac zawierających obie te frazy. Jeżeli jednak chcemy znaleźć prace omawiające użycie morfiny w znieczuleniu podpajęczynówkowym lub zewnątrzoponowym, to powinniśmy wpisać „subarachnoid anaesthesia OR epidural anaesthesia AND morphine”. Będzie to równoznaczne z dwoma osobnymi wyszukiwaniami: „subarachnoid anaesthesia AND morphine” i „epidural anaesthesia AND morphine”. Pamiętaj też, że musimy uwzględniać synonimy – subarachnoid anaesthesia można określić też jako spinal anaesthesia i ten termin też musimy uwzględnić. Zastosowanie łącznika „OR” między frazami „spinal anaesthesia” i „subarachnoid anaesthesia”, pozwoli nam to zrobić w jednym wyszukiwaniu. Trochę poćwiczysz i się nauczysz!
Gdzie szukać? Istnieje wiele medycznych baz danych – stanowią zbiory informacji o publikacjach naukowych, podręcznikach, materiałach konferencyjnych, rozprawach naukowych, lekach czy wynikach badań klinicznych. Mają różną zawartość i różne narzędzia wyszukiwania. Pamiętaj, by w swojej pracy nie ograniczać się tylko do jednej bazy danych.
Najpopularniejszą bazą jest Medline, którą znajdziesz na platformie PubMed. To największa medyczna baza danych stworzona w Narodowej Bibliotece Medycznej USA. Zawiera opisy bibliograficzne, abstrakty i coraz częściej dostęp do pełnych tekstów artykułów. Jest darmowa, dosyć prosta w użyciu i ma dużo narzędzi do personalizacji. Możesz na przykład zastosować takie ustawienia, które sprawią, że otrzymasz maila za każdym razem, kiedy pojawi się nowa publikacja odpowiadająca wybranym frazom kluczowym.
Inną ogólnodostępną bazą jest Cohrane Library. Jak możemy przeczytać na stronie: „Biblioteka Cochrane stanowi zbiór sześciu baz, w których gromadzi się najbardziej wiarygodne i aktualne dane biomedyczne, ułatwiające podejmowanie najkorzystniejszych decyzji klinicznych”. Znajdziesz tam bardzo dobre jakościowo prace przeglądowe, ale też wiele innych.
UpToDate to baza zawierająca świetnej jakości dane dotyczące postępowania klinicznego. Jest na bieżąco aktualizowana o najnowsze zalecenia towarzystw medycznych.
Istnieje też wiele innych baz danych: Scopus, Web of Science czy Polska Bibliografia Lekarska. Dostęp do wielu z nich jest niestety płatny, ale uczelnie często umożliwiają swoim studentom dostęp do całej gamy baz danych przez konto biblioteczne.
Publikacja wyszukana – co dalej? Jeżeli studiujesz, to raczej nie będziesz mieć problemu z dostępem do żadnej pracy. Po zalogowaniu się na swoje konto najpewniej będziesz mieć dostęp do artykułów za pośrednictwem medycznej bazy danych, strony wydawnictwa lub możliwość wyszukania tego artykułu w wyszukiwarce Twojej biblioteki. Ponadto część prac dostępna jest w otwartym dostępie – możesz po prostu z nich skorzystać. Niektórzy autorzy udostępniają swoje prace za pośrednictwem portali takich jak ResearchGate (coś takiego jak naukowy LinkedIn).
Bardzo ważna rzecz na koniec wyszukiwania – koniecznie zapisz gdzieś to, co udało Ci się znaleźć! Istnieje wiele stron, programów i aplikacji pomagających zachować wyszukane prace naukowe i umożliwiających szybkie oraz profesjonalne cytowanie wybranych artykułów. Możesz zapisać artykuły do przeczytania na komputerze, dysku online czy skorzystać z aplikacji takich jak EndNote, Paperpile, Zotero i wiele innych.
Metodologia i analiza danych
Cel przeprowadzania badań to wykazanie, że coś jest istotne i ma znacznie lub wręcz przeciwnie – jest bez znaczenia. Aby jednak konkluzja z badań była coś warta, musi wynikać z obiektywnej analizy dostarczonych informacji. Nie możemy z całą pewnością powiedzieć, że pacjenci przyjmujący lek A żyli dłużej lub mieli mniej powikłań niż pacjenci z grupy przyjmującej lek B, jeśli tego nie policzymy. Nie wystarczy jednak proste odejmowanie. Konieczne jest uwzględnienie zmiennych czy prawdopodobieństwa, że otrzymany przez nas wynik jest przypadkowy. Biostatystyka jest dziedziną, która pomaga przeanalizować uzyskane dane i określić ich istotność. Może też pomóc nam już na etapie projektowania badania – przy określaniu minimalnej liczby próbek, które powinniśmy uwzględnić w badaniu. Jeżeli więc myślisz, że pożegnanie z matematyką nastąpiło wraz z oddaniem egzaminu maturalnego, to muszę Cię rozczarować – będzie Ci ona jeszcze potrzebna.
Do dokonania dobrej analizy danych niezbędna jest znajomość elementów biostatystyki. Nie wszyscy uważają tę dziedzinę za porywającą, ale wypada się z nią zaprzyjaźnić przynajmniej na podstawowym poziomie. Być może wiesz już, że „cieszymy się jeśli p < 0,05”, ale niestety to nie wystarczy.
Niezbędne informacje możesz zdobyć podczas zajęć z biostatystyki lub metodologii badań naukowych na pierwszych latach studiów. Wiele kół naukowych prowadzi dodatkowe warsztaty i spotkania z zakresu analizy danych naukowych dla swoich członków. W Internecie natomiast znajdziesz filmy i artykuły instruktażowe oraz darmowe poradniki.
Idealnie będzie, jeśli zrozumiesz temat statystyki medycznej na tyle, że będziesz w stanie samodzielnie wykonać niezbędne kalkulacje do pracy oryginalnej w programach takich jak Statistica (uczelnie często udostępniają licencje za darmo dla swoich studentów). Minimum, które wypada osiągnąć, to zrozumienie statystyki na poziomie pozwalającym czytać ze zrozumieniem najróżniejsze tabele, grafy i wykresy w pracach naukowych. Dlaczego to takie ważne? Kluczowe dane w pracach przedstawiane są często w formie graficznej, a wyniki liczbowe widzimy już w sekcji Results w abstrakcie. Oczywiście możesz wywnioskować, jaki jest rezultat pracy, czytając dyskusję i konkluzje, ale zajmie to dużo więcej czasu, a i tak nie wyciągniesz tylu informacji, co z danych statystycznych. Co więcej, szybkie spojrzenie na wyniki liczbowe pomoże Ci ocenić, czy dana praca jest w ogóle warta przeczytania. Jeżeli zobaczysz bardzo małą grupę badawczą, złą randomizację, niespójność w wynikach – powinna zapalić Ci się czerwona lampka, bo zapewne nie jest to najlepsza praca do cytowania.
Jeżeli nie jesteś w stanie samodzielnie obliczyć danych statystycznych, a piszesz pracę oryginalną i tego potrzebujesz, jest kilka sposobów na obejście problemu. Najłatwiejszym jest poproszenie bardziej doświadczonych znajomych o pomoc. Raczej nie zrobią Twojej pracy za Ciebie, ale pomogą Ci w realizacji zadania. Sprawdź, czy Twoja uczelnia nie wspiera jakoś dodatkowo studentów w zakresie statystyki – może uczelniany Zakład Biostatystyki oferuje konsultacje w tym zakresie? Ponownie: raczej nie wykonają pracy za Ciebie, ale pomogą. Inną opcją jest rozejrzenie się za programami współpracy międzyuczelnianej. Moja uczelnia kilka lat temu nawiązała współpracę z innym uniwersytetem, co pozwalało nam na poproszenie studentów potrafiących posługiwać się programami statystycznymi o pomoc w ramach grantów na współpracę międzyuczelnianą. Kolejna możliwość: jeżeli piszesz pracę naukową w ramach grantu, przeważnie możesz opłacić z niego osobę, która dokona niezbędnych obliczeń (jeżeli wystarczy Ci na to pieniędzy po pokryciu niezbędnych kosztów eksperymentów).
Jak widzisz, jest kilka możliwości, a koła naukowe i Uczelnia nie zostawią Cię bez żadnej pomocy (raczej).
Pisanie i redagowanie
Tekst
Tekst naszego artykułu powinien być napisany profesjonalnym językiem. Ponadto większość czasopism wymaga przedłożenia pracy w języku angielskim. Pamiętaj, aby dokładnie przeczytać artykuł w poszukiwaniu błędów językowych i stylistycznych przed wysłaniem go do recenzji. Nieodpowiednie słownictwo może być powodem odrzucenia nawet bardzo dobrych merytorycznie prac.
Niektóre czasopisma wręcz sugerują skorzystanie z usług profesjonalnych edytorów przed wysłaniem tekstu:
Frontiers requires manuscripts submitted to meet international English language standards to be considered for publication.
For authors who would like their manuscript to receive language editing or proofreading to improve the clarity of the manuscript and help highlight their research, Frontiers recommends the language-editing services provided by the following external partners.
Grafiki i tabele
Sprawdź, ile grafik i tabel akceptuje wybrane przez Ciebie czasopismo i w jakim formacie musisz je załączyć. Masz ich za dużo? Często możesz dołączyć dodatkowe materiały w suplemencie do artykułu.
Referencje
W nauce nie możemy odnosić się do niesprawdzonych informacji i własnych opinii niepopartych dowodami. Ewentualne miejsce na luźne dywagacje znajduje się w Dyskusji, ale tam także trzeba być bardzo ostrożnym. Wszystko, co piszemy, powinno być poparte odpowiednimi danymi. Na szczęście nie musimy sami udowadniać np. że istnieje taka jednostka jak niewydolność serca i jakie są jej objawy. Jeżeli jednak o czymś piszemy, zobowiązani jesteśmy do podania źródła naszych informacji. W tekście, po napisaniu odpowiedniego fragmentu, musimy wskazać tekst źródłowy. Przeważnie robimy to, zapisując numer odnoszący się do artykułu, którego opis bibliograficzny znajduje się na końcu naszej pracy. Pamiętaj, że nie możesz przepisywać bezpośrednio tekstu z innych artykułów, gdyż będzie to plagiat. Możesz cytować pojedyncze zdania, jeżeli jest taka konieczność, ale w miarę możliwości staraj się pisać własnymi słowami. Stosuj podsumowania i parafrazy (pomocny może okazać się, np. ten poradnik z John Hopkins University). Oryginalność naszego artykułu weryfikują specjalne programy komputerowe, więc możesz mieć prawie stuprocentową pewność, że kopiowanie tekstu zostanie wychwycone.
Co więcej, każde czasopismo określa, ile cytowań maksymalnie możesz zamieścić w swoim artykule i w jakim powinny być formacie. Na szczęście nie musisz dokonywać wszystkich poprawek ręcznie – możesz skorzystać z programów, które dbają o odpowiednie umiejscowienie i sformatowanie adnotacji do tekstów źródłowych. Programy mogą być mniej lub bardziej zaawansowanie. Z mojej perspektywy najprostszy jest Paperpile stanowiący wtyczkę do Google Docs. Istnieje płatna wersja programu, ale darmowa w zupełności wystarczy do odpowiedniego zredagowania bibliografii.
Publikacja
Kiedy Twój artykuł jest już w stu procentach gotowy, wchodzisz na stronę odpowiedniego czasopisma w zakładkę „Instrukcja dla autorów”. W większości przypadków należy założyć konto na stronie czasopisma i wkleić tekst w odpowiednie pola oraz załączyć ryciny i tabele. Po zakończeniu tego procesu i jego ponownej weryfikacji, nadejdzie czas na wysłanie pracy i oczekiwanie na opinie recenzentów, wprowadzenie poprawek i ponowne odesłanie już pięknej, gotowej i poprawionej pracy.
Tab. 3 Przykłady czasopism i ich wymagań dla autorów
| Nazwa i link | Wymagania | Koszt | Czas |
| „Frontiers in Physiology” |
Praca oryginalna:
Praca przeglądowa:
|
Praca oryginalna / praca przeglądowa – 3295 dolarów |
Ok. 90 dni od złożenia pracy do zaakceptowania do publikacji |
| „Kardiologia Polska” |
Praca oryginalna:
Praca przeglądowa:
Manuskrypt powinien zawierać następujące sekcje: 1) strona tytułowa; 2) sekcja „Co nowego?” (artykuły oryginalne); 3) abstrakt ustrukturyzowany/nieustrukturyzowany (jeśli dotyczy); 4) do 5 słów kluczowych (jeśli dotyczy); 5) tekst główny; 6) podziękowania (jeśli dotyczy); 7) tabele; 8) legendy rycin (ryciny powinny być załączone jako osobne pliki). |
Praca oryginalna / praca przeglądowa – 500 euro |
Średnio ok. 4 miesiące; od złożenia artykułu do pierwszej decyzji – 3 dni, następnie 21 dni do pierwszej recenzji, 8 dni do akceptacji do publikacji online, 90 dni do publikacji ostatecznej; ok 26% artykułów przechodzi cały proces pomyślnie |
Finansowanie
Jak widzisz, pisanie prac naukowych jest czasochłonnym, a często także kosztownym procesem. Jeżeli zdecydujesz się na pracę oryginalną, to musisz się dodatkowo liczyć z kosztami np. odczynników (w przypadku nauk podstawowych i badań w laboratorium) lub choćby kosztem analizy statystycznej czy samej publikacji. Istnieje wiele możliwości na pozyskanie finansowania badań studenckich. Możesz ubiegać się o minigranty studenckie czy dołączyć do zespołu, który już otrzymał dofinansowanie swojego projektu, np. z Narodowego Centrum Nauki (NCN) czy Agencji Badań Medycznych (ABM).
Minigranty studenckie
Jest to projekt wewnątrzuczelniany, który stwarza studentom możliwość otrzymania ok. 6–8 tys. zł na prowadzenie własnych badań naukowych pod okiem opiekuna z Uczelni. Oczywiście projekt musi zostać szczegółowo rozliczony, a kwota na badania nie stanowi pensji dla samego naukowca.
Przykładowe regulaminy minigrantów studenckich: UJ, WUM.
Projekty NCN
Istnieje możliwość uzyskania zatrudnienia na stanowisku stypendysta- student w grantach finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki. Taka pozycja ma wiele plusów, ale też minusów. Niewątpliwą zaletą jest możliwość uczestniczenia w pracach profesjonalnej grupy badawczej i otrzymywanie wynagrodzenia. W kwestii możliwości publikacji i bycia współautorem – wiele zależy od charakteru danego projektu. Ponadto łatwiej rekrutować się na oferowane stanowiska, gdy mamy już jakieś doświadczenie naukowe, ale zawsze warto próbować. Oferty pracy na stanowisku stypendysta-student możesz szukać na tej stronie.
Jeżeli posiadasz już pewien dorobek naukowy, to możesz ubiegać się o granty takie jak np. Perły Nauki.
W ramach projektu Perły Nauki można otrzymać do 240 tys. zł na realizację własnego projektu badawczego. Czas realizacji nie powinien przekroczyć 48 miesięcy. Kwota, którą otrzymujemy, może zostać przeznaczona na sfinansowanie zakupu niezbędnej aparatury, odczynników, opłacenie konsultacji eksperckich czy naszą pensję (do 3 tys. zł miesięcznie).
Więcej informacji o Perłach Nauki znajdziesz tu i tu.
Wskazówki praktyczne
Spędziłem prawie 3 lata, działając naukowo na uczelni. Gdybym miał powiedzieć o jednej rzeczy, która jest moim zdaniem najważniejsza w takiej pracy, to byłoby nią cieszenie się z samego procesu pisania i zdobywania wiedzy. Kiedy po wielu godzinach, dniach, a czasem nawet i tygodniach, spędzonych nad danym artykułem przedstawialiśmy go wraz z zespołem naszemu Mentorowi, miło byłoby usłyszeć: „Dobra robota, spisaliście się fantastycznie”. U nas często jednak padało magiczne hasło „no flow”. Oznaczało to, że artykuł po prostu źle się czyta i generalnie trzeba go napisać od nowa. Wyniki nie zawsze były zadowalające, recenzenci krytykowali fragmenty, z których byliśmy najbardziej zadowoleni, a do tego trzeba było łączyć działalność naukową z zajęciami i zaliczeniami na studiach. Z czasem nauczyłem się bardziej doceniać proces dążenia do celu i traktować kolejne niepowodzenia jako po prostu element drogi. Ważne, żeby mimo wszystko postarać się zachować zdrowy rozsądek i work-life balance, choć nie jest to łatwe.
Kontynuacja ścieżki naukowej
Jeżeli w trakcie pracy naukowej poczujesz, że jest to coś bliskiego Twemu sercu, to może warto rozważyć kontynuowanie tej ścieżki w formie studiów doktoranckich? Jest to jednak temat na kolejny obszerny artykuł.
Podsumowanie
Dziękuje za przeczytanie tego artykułu.
Do pisania prac naukowych można podejść w różny sposób. Możesz napisać pracę przeglądową w tydzień, opublikować ją w czasopiśmie za ok. 400 zł i na tym zakończyć swoją przygodę. Możesz też dołączyć do zespołu badawczego i rozpocząć długą i satysfakcjonującą – choć czasami też bolesną – drogę z nauką. Oba rozwiązania mają wady i zalety, ale to Ty decydujesz, co Cię interesuje i czego chcesz spróbować. Trzymam za Ciebie kciuki!
Bibliografia
- NEJM: Two Randomized Trials of Low-Dose Calcium Supplementation in Pregnancy;
- Dwarkanath i in., Two Randomized Trials of Low-Dose Calcium Supplementation in Pregnancy,
- The New England Journal of Medicine 2024, tom 390, nr 2.
- Ch. Li i in., Expression profiles of human somatic mesenchymal stem cells derived from fresh endometrium, ectopic-endometrium and umbilical cord, Ginekologia Polska 2023, tom 94, nr 12.
- Jakubik, MicroRNAs and long non-coding RNAs in the pathophysiological processes of diabetic cardiomyopathy: emerging biomarkers and potential therapeutics, Cardiovascular Diabetology” 2021, tom 20, nr 55.
- E.A. Algharably, Understanding the impact of alcohol on blood pressure and hypertension: From moderate to excessive drinking, „Kardiologia Polska” 2024 (online), DOI: 10.33963/v.kp.98704.
- J.W. Busse i in., Opioids for Chronic Noncancer Pain
- A Systematic Review and Meta-analysis, „JAMA” 2018, tom 320, nr 23
- Frontiers in Oncology: Surgical and oncological management of renal medullary carcinoma in a young patient: a case report;
- B. Bijata i in., Romheld’s Gastrocardiac Syndrome, diagnosing a complex of cardiologic and gastroenterologic symptoms, „Journal of Education, Health and Sport” 2024, tom 53 (online), DOI: 10.12775/JEHS.2024.53.00Courcier i in.,
- Surgical and oncological management of renal medullary carcinoma in a young patient: a case report, „Frontiers in Oncology” 2023, tom 13.
- Frontiers in Physiology
- Kardiologia Polska